تهران و ریاض به دنبال راه‌هایی برای "اشتراک" مسئولانه همسایگی

به گزارش تجارت‌نیوز، مقامات ارشد امنیتی ایران و عربستان در 10 مارس 2023 در پکن دیدار کردند تا فصل جدیدی را در روابط دوجانبه پس از نزدیک به 7 سال خصومت و دشمنی آغاز کنند و حالا در آستانه سالگرد برقراری مجدد روابط سیاسی و دیپلماتیک بین تهران و  ریاض قرار داریم.

 نشریه آمریکایی” آتلانتیک” در مقاله ای به قلم ” جورجیو کافیرو” مدیر ارشد اجرایی Gulf State Analytics ( یک شرکت مشاوره ریسک ژئوپلیتیک مستقر در واشنگتن) و استادیار دانشگاه “جورج تاون” وضعیت روابط تهران و ریاض را در آستانه یک ساله شدن عادی سازی دوباره، بررسی کرده است.

در این مقاله آمده است: 

ایران و عربستان سعودی به ترتیب در ژوئن و اوت 2023 فعالیت دیپلماتیک خود را در پایتخت های یکدیگر از سر گرفتند. در سپتامبر 2023، علیرضا عنایتی، سفیر جدید ایران در عربستان سعودی، در همان روزی که “عبدالله النازی”، فرستاده جدید پادشاهی در ایران، وظایف دیپلماتیک خود را در تهران آغاز کرد، وارد ریاض شد.

با توجه به روابط خصمانه بین ایران و عربستان در سال های منتهی به توافق مارس 2023، چنین احیای روابط دیپلماتیک قابل توجه بود. از زمان قطع روابط ریاض با تهران در ژانویه  2016، دو کشور تا یک سال پیش هیچ روابط دیپلماتیکی نداشتند و در حالت تخاصم و دشمنی بودند.

راهبرد سیاست خارجی  اولویت “همسایگان” دولت ابراهیم رئیسی به دنبال کاهش تاثیر فشار غرب بر تهران از طریق بهبود روابط با کشورهای اطراف است. در این چارچوب، رهبری تهران بر غلبه بر مشکلات با برخی از اعضای شورای همکاری خلیج فارس از جمله امارات متحده عربی متمرکز است.

 امارات برای نشان دادن همبستگی با ریاض، روابط خود با تهران را در بحبوحه بحران سال 2016 ایران و عربستان کاهش داد؛ اما در سال 2019، ابوظبی با احتیاط وارد تعامل دیپلماتیک با ایران شد، زیرا “مقاومت حداکثری” ایران در برابر سیاست فشار حداکثری واشنگتن، امارات متحده عربی را به دلیل “عملیات خرابکارانه” در سواحل امارات آسیب‌پذیر کرد. سپس، در سال 2022، پس از ارزیابی ابوظبی مبنی بر اینکه صلح و امنیت بلندمدت در خلیج فارس مستلزم گفت وگو است، دو کشور روابط رسمی خود را بازسازی کردند.

روابط بهتر با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس – به ویژه با بازیگری اصلی جهان عرب و اسلام، مانند عربستان سعودی – می تواند تا حدی به خروج ایران از انزوا کمک کند.

کاهش تنش ها با ایران به عربستان سعودی هم فرصت هایی را برای دستیابی به ثبات و امنیت لازم برای رسیدن به اهداف توسعه داخلی خود می دهد. چشم انداز 2030، طرح بزرگ عربستان سعودی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد بدون نفت، مستلزم سطوح عظیم سرمایه گذاری در بخش های مختلف غیرنفتی مانند گردشگری، لجستیک، بنادر، سرگرمی، فرهنگ و دفاع است.

زمانی که ایران و عربستان سعودی روابط دیپلماتیک نداشتند، روابط اقتصادی دو کشور خلیج فارس اساسا وجود نداشت. با این حال، تنها 5 هفته پس از آغاز مجدد روابط، یکی از مدیران سازمان توسعه تجارت ایران نسبت به رسیدن تجارت دوجانبه به یک میلیارد دلار در کوتاه مدت و دو برابر آن در میان مدت از طریق صادرات عربستان و ایران ابراز خوش بینی کرد. 

تا آوریل 2023، ایران در سه ماه گذشته 14 میلیون دلار فولاد به عربستان سعودی صادر کرده است. با این حال، از نظر واقع بینانه، تحریم های ایالات متحده بر تهران، پتانسیل رشد تجارت دوجانبه ایران و عربستان را محدود می کند، حتی اگر هر دو طرف بخواهند روابط اقتصادی پرباری را بر اساس اصل تنش زدایی ایجاد کنند.

رهبری عربستان سعودی می‌داند که ایران و بازیگران غیردولتی تحت حمایت تهران در منطقه می‌توانند امنیت ملی پادشاهی را به گونه‌ای تهدید کنند که شانس موفقیت چشم‌انداز 2030 را تا حد زیادی کاهش دهد. 

حملات پهپادی و موشکی علیه تاسیسات نفتی بقیق و خریص در سپتامبر 2019 نمونه ای جدی در این زمینه است. این حملات که ریاض آنها را به گردن تهران انداخت، تولید نفت عربستان سعودی را 50 درصد کاهش داد. علاوه بر این، فراموش کردن حمله موشکی حوثی ها در سال 2022 به یک انبار سوخت در جده در جریان مسابقات جایزه بزرگ فرمول یک در زمانی که ریاض تلاش دارد عربستان سعودی را به عنوان کشوری باثبات و دارای آینده مهم در صنایع ورزشی و سرگرمی به جهانیان معرفی کند، دشوار است. 

طبق گزارش ها، توافق مارس 2023 ، تهران و ریاض را به دادن امتیازاتی متقابل سوق داده است. ایران ظاهرا موافقت کرده که حملات حوثی ها علیه عربستان سعودی را متوقف کند، اگرچه تهران قادر به کنترل تصمیم گیری آنها در جنگ نبوده است. ایران نیز از عربستان سعودی خواسته تا کمک های مالی ادعایی خود به شبکه تلویزیونی “ایران اینترنشنال” را قطع کند.

در ماجراهای پس از مرگ مهسا امینی طی بیش از یک سال گذشته در ایران عملکرد این شبکه تلویزیونی به یک موضوع در ایران تبدیل شده بود. ایران همچنین از عربستان سعودی خواسته که از حمایت از گروه‌های سنی شبه‌نظامی فعال در استان سیستان و بلوچستان خود، مانند جیش‌العدل، نیروهای جدایی‌طلب عرب در خوزستان و مجاهدین خلق دست بردارد. تا ماه مه 2023، عربستان سعودی روابط دیپلماتیک خود را با دولت بشار اسد در سوریه عادی کرد، اقدامی که احتمالا در راستای توافق دیپلماتیک با ایران بود.

عامل جنگ غزه

یک سال پیش ایران و عربستان سعودی در راستای عملگرایی و نه عشق و علاقه به از سرگیری روابط دیپلماتیک سوق داده شدند. تهران و ریاض گفت‌وگو را تنها راه مناسب برای کاهش تنش‌ها می‌دانستند و دریافتند که تشدید بیشتر خصومت‌ها در راستای منافع ملی هیچ کدامشان نیست.

با وجود توافق مارس 2023، نمی توان انکار کرد که تهران و ریاض به شدت نسبت به یکدیگر مشکوک هستند. جمهوری اسلامی ایران همچنان شراکت عربستان و آمریکا را تهدیدی جدی برای ایران می‌داند. در همین حال، ایدئولوژی انقلابی حکومت ایران و توانایی تهران برای به چالش کشیدن وضعیت موجود منطقه از طریق شبکه‌های بازیگران غیردولتی خود در کشورهای متعدد عربی همچنان ریاض را نگران می‌کند. در این چارچوب، تنش زدایی، نه نزدیکی، به درستی دوره کنونی روابط ایران و عربستان را توصیف می کند.

جنگ پنج ماهه غزه، با شدت کم و زیاد در لبنان، یمن، دریای سرخ و خلیج عدن منطقه خاورمیانه را نیز در معرض خطر زیادی قرار داده است. با این وجود، منطقه ای شدن این جنگ تنش زدایی ایران و عربستان را از مسیر خود خارج نکرده است. 

برعکس، تهران و ریاض اقداماتی را انجام داده‌اند تا اطمینان حاصل کنند که گفت‌وگوهایشان بدون اینکه توافق دیپلماتیک مارس 2023 قربانی جنگ غزه شود، ادامه یابد. اینکه تنش زدایی از 7 اکتبر 2023 بر مناقشه اسرائیل و حماس غلبه کرده است، نشان می دهد که عمق روابط تهران و ریاض بسیار بیشتر از آن چیزی است که برخی تحلیلگران ممکن است یک سال پیش گمان می کردند.

جنگ غزه تا حدودی باعث ایجاد درجه‌ای از همسویی ایران و عربستان شده و در عین حال دو کشور را به سمت تعامل دیپلماتیک عمیق‌تر سوق داده است.

 با گذشت 4 روز از جنگ، رئیس جمهوری ایران و محمد بن سلمان، ولیعهد و نخست وزیر عربستان، اولین گفتگوی تلفنی خود را از زمان احیای روابط دیپلماتیک دو کشور انجام دادند. 

در این تماس تلفنی، آنها بر “نیاز به پایان دادن به جنایات جنگی علیه فلسطین” و ترویج وحدت اسلامی قوی‌تر توافق کردند. سپس در 11 نوامبر 2023، رئیسی برای سخنرانی در اجلاس اضطراری اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی (OIC) درباره غزه به ریاض آمد و او اولین رئیس جمهوری ایران بود که از زمان حضور محمود احمدی نژاد در اجلاس سازمان همکاری اسلامی در سال 2012 به عربستان سعودی سفر کرد.

فرصت هایی که ممکن است از دست بروند

برای ایران، بحران‌های منطقه پس از 7 اکتبر 2023، فرصت‌هایی را برای ایجاد تنش‌زدایی تهران با ریاض، متقاعد کردن سعودی‌ها برای پایان دادن به هرگونه توجه به پیوستن به توافق‌نامه “ابراهیم” و روایتی درباره نفوذ ایران در سراسر جهان اسلام و همسویی با همسایگان عرب خود علیه اسرائیل، ایجاد کرده است.

مقامات سعودی مشتاقانه از هرگونه اقدامی در بحبوحه جنگ غزه و منطقه ای شدن آن که می تواند به تنش زدایی با ایران آسیب برساند، اجتناب کرده اند. این به غیبت ریاض در ائتلاف دریایی “نگهبان رفاه” و نگرانی هایش در مورد حملات نظامی ایالات متحده و بریتانیا علیه حوثی ها در یمن منجر شده است.

به گزارش المانیتور، به نظر می‌رسد عربستان سعودی نیز از جمله کشورهای عربی است که بنا به گزارش‌ها شروع به محدود کردن توانایی ارتش آمریکا برای انجام عملیات علیه شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران در خاورمیانه از خاک خود کرده است.

با نگاهی به آغاز سال دوم تنش زدایی بین ایران و عربستان، تهران و ریاض مشتاق یافتن راه هایی برای توافق عدم تجاوز به نظر می رسند. اگرچه تصور اینکه روابط ایران و عربستان عاری از سوء ظن ریشه‌دار و سطوح بالای بی‌اعتمادی باشد، عملا غیرممکن است، اما تهران و ریاض می‌توانند راه‌هایی برای “اشتراک” مسئولانه همسایگی بیابند، همانطور که باراک اوباما، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا 8 سال پیش آن را بیان کرد.

با این وجود، با ادامه جنگ غزه، مقامات سعودی در مورد اینکه چگونه گروه‌های مورد حمایت ایران در منطقه ممکن است در قبال این پادشاهی عمل کنند، نگران خواهند بود.

 این خطر بر نگرانی ریاض از ادامه جنگ اسرائیل علیه غزه و ناامیدی عربستان سعودی از ایالات متحده به دلیل امتناع از فشار بر دولت بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل برای پذیرش آتش بس می افزاید. اگر تنش‌های منطقه‌ای بیشتر از کنترل خارج شود و عربستان سعودی درگیر آتش متقابل شود، تنش‌زدایی نوپا دو کشور می تواند در خطر قرار بگیرد.

منبع :


عصر ایران