نگاهی به تاریخچه مصرف بنزین نشان می‌دهد که علاوه بر مصرف بالای سوخت خودرو‌های جدید، به دلیل عدم اسقاط خودرو‌های فرسوده، مصیبت مصرف بنزین روز به روز بیشتر می‌شود؛ برای فهم دقیق این مسئله باید اشاره کرد که در سال ۱۳۹۸ مصرف بنزین میانگین ۹۵ میلیون لیتر در روز بود و امروز این رقم به میانگین ۱۲۰ میلیون لیتر رسیده است؛ یعنی طی ۴ سال، مصرف بنزین بیش از ۲۰ میلیون لیتر بیشتر شده است. به بیان دیگر هر سال بین ۵ تا ۶ میلیون لیتر به مصرف روزانه بنزین افزوده شده است.
نکته قابل توجه آنکه در سال ۱۳۹۰ میزان مصرف روزانه بنزین بین ۵۷ تا ۵۹ میلیون لیتر در روز بود که یعنی در طول ۱۲ سال مصرف این سوخت بیش از ۲ برابر شده است.
به گفته کارشناسان، خودرو‌های خارجی صدی ۳ تا ۴ و خودرو‌های داخلی صدی ۱۰ تا ۱۲ لیتر مصرف بنزینشان است که اگر خودرو‌های داخلی، استاندارد بودند هم اکنون مصرف بنزین در کشور ۶۰ میلیون لیتر در روز بود و می‌توانستیم بیش از ۵۰ میلیون لیتر در روز، بنزین صادر کنیم.
رضا پدیدار رئیس کمیسیون انرژی و محیط‌زیست اتاق بازرگانی تهران در این رابطه به مهر می‌گوید: سالانه ۱۰ تا ۱۲ درصد مصرف سوخت مایع است، اگر بخواهیم این میزان را هم در مصرف سوخت کشور محاسبه کنیم متوجه می‌شویم در سال ۱۴۰۲ به نسبت ۱۴۰۱ روند افزایش مصرف بنزین را داشته‌ایم که مهم‌ترین عامل آن کیفیت پایین خودرو‌های داخلی است، خودرو‌های خارجی در هر ۱۰۰ کیلومتر ۳ لیتر مصرف و خودرو‌های ایرانی ۱۰ تا ۱۲ لیتر مصرف دارند. نکته دیگر آنکه مصرف بنزین در خودرو‌های فرسوده بیشتر نیز است به شکلی که هر یک از خودرو‌های فرسوده نسبت به یک خودروی غیرفرسوده ۱۴.۳ درصد مصرف بنزین بیشتری دارد.
خودرو‌های فرسوده را از رده خارج کنید!
نکته قابل توجه آنکه برخی از کارشناسان و متولیان دولتی راه اندازی پالایشگاه‌های جدید را چاره کار کاهش ناترازی بنزین عنوان می‌کنند در حالی که این موضوع به منزله پاک کردن صورت مسئله است. طبق تاکید کارشناسان اقتصادی، ساخت و راه اندازی هر پالایشگاه در بهترین حالت ۳ تا ۴ سال زمان می‌برد؛ به عنوان نمونه راه اندازی و تکمیل پالایشگاه ستاره خلیج فارس که یکی از پالایشگاه‌های کارآمد در این حوزه محسوب می‌شود، ۱۲ سال طول کشید.
حال اگر حتی در نظر بگیریم که ساخت پالایشگاه‌ها سریع‌تر انجام شود و قرار باشد بدون ضابطه بنزین به خودرو‌های پرمصرف داده شود، وضعیت مصرف بنزین چه خواهد شد؟ در شرایط فعلی میانگین سالی ۶ میلیون لیتر به مصرف بنزین کشور افزوده می‌شود، وقتی قرار باشد چاره کار را در ساخت پالایشگاه‌های بیشتر بدانیم قطعاً در مصرف بنزین بیش از پیش اسراف خواهد شد، چراکه در حال حاضر تمامی ظرفیت پالایشگاهی و گاهاً ظرفیت برخی مجتمع‌های پتروشیمی برای افزایش کمی تولید بنزین کشور پای‌کار آمده‌اند تا شکم گرسنه خودرو‌های داخلی را پر کنند.
باید توجه کرد که در حال حاضر به طور متوسط پیمایش یک خودرو در طول سال حدود ۱۶ هزار و ۵۰۰ کیلومتر است که هزینه مصرف بنزین آن بر اساس قیمت فوب خلیج فارس، در سال ۶۰ میلیون تومان می‌شود. از این رقم ۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان توسط مصرف کننده پرداخت می‌شود و بقیه هزینه را دولت در قالب یارانه پرداخت می‌کند؛ بنابراین نه ساخت پالایشگاه و نه حتی واردات بنزین چاره کار نیست بلکه اگر دولت واقعاً دغدغه کاهش مصرف سوخت را دارد باید فکری به حال و روز کیفیت خودرو‌های داخلی و البته خروج خودرو‌های فرسوده از سطح شهر کند.
در این بین حتی اگر بر مصرف بنزین بالای خودرو‌های جدید چشم ببندیم، برای چشم پوشی از تردد روزانه بالغ بر ۱۲ تا ۱۴ میلیون وسیله متحرک فرسوده هیچ بهانه‌ای نداریم‌برای چشم پوشی از تردد روزانه بالغ بر ۱۲ تا ۱۴ میلیون وسیله متحرک فرسوده هیچ بهانه‌ای نداریم. این آمار زمانی جالب‌تر می‌شود که بدانیم هر خودروی فرسوده تقریباً در روز ۴.۱۳ صدم لیتر بنزین بیشتر از خودروی غیرفرسوده مصرف می‌کند.
به صورت دقیق‌تر، تعداد خودرو‌های سواری در حال تردد در کشور ۲۱ میلیون دستگاه است که از این تعداد یک میلیون و ۳۰۰ هزار دستگاه که ۶ درصد این خودرو‌ها را تشکل می‌دهد فرسوده است. البته اگر سن فرسودگی را ۱۵ سال در نظر بگیریم تعداد این خودرو‌ها به ۲.۵ میلیون دستگاه می‌رسد. همچنین ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت در سطح کشور تردد می‌کند که از این تعداد ۹۰ درصد و به عبارتی ۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت فرسوده است در کشور تردد می‌کنند.
از یک میلیون و ۱۰۰ هزار دستگاه کامیون، کامیونت و کشنده نیز ۲۵۰ هزار دستگاه (۲۳ درصد) فرسوده است. تعداد اتوبوس‌های درون شهری در حال تردد در سطح کشور ۲۲ هزار دستگاه است که از این تعداد ۱۸ هزار دستگاه و به عبارتی ۸۲ درصد فرسوده است. همچنین ۱۳ هزار دستگاه از ۲۳ هزار دستگاه اتوبوس برون شهری در حال تردد در کشور، فرسوده است که این تعداد ۵۷ درصد کل اتوبوس‌های برون شهری را تشکیل می‌دهد. همچنین ۳۴ هزار خودرو دولتی در سطح کشور تردد می‌کند که ۳۲ درصد از این خودرو‌ها یعنی ۱۱ هزار خودرو دولتی، فرسوده است.
از ۴۰۰ هزار تاکسی در حال تردد در کشور نیز ۱۹۰ هزار دستگاه فرسوده است که ۴۸ درصد این ناوگان را تشکیل می‌دهد.
مصرف ۶۰ میلیون لیتر سوخت اضافه توسط تاکسی‌های فرسوده
در این خصوص مرتضی ضامنی مدیرعامل اتحادیه حمل و نقل مسافر شهری کشور می‌گوید: در کنار ۲۰۰ هزار دستگاه تاکسی فرسوده، حدود ۸۰ درصد اتوبوس‌ها نیز فرسوده است که با این شرایط نباید توقع کاهش آلودگی هوا را داشت. اگر نوسازی ناوگان حمل و نقل عمومی به کمک بخش‌های مختلف رخ دهد، نه تنها آلودگی هوا کاهش بلکه ناترازی مصرف سوخت که گریبان دولت را نیز گرفته بهبود خواهد یافت.
وی می‌افزاید: ۲۰۰ هزار دستگاه تاکسی فرسوده در کشور وجود دارد که به طور میانگین هر دستگاه خودرو در این ناوگان ۳۰۰ لیتر مصرف سوخت اضافه دارد، بنابراین این حجم از خودرو فرسوده ماهانه ۶۰ میلیون لیتر مصرف سوخت اضافه دارند.
ضامنی با بیان اینکه تاکسی‌های فرسوده در کشور سالانه ۷۲۰ میلیون لیتر سوخت مصرف می‌کنند، می‌گوید: حجم سالانه مصرف سوخت تاکسی‌های فرسوده بر اساس نرخ جهانی بنزین حدود ۲۹ هزار میلیارد تومان است، اگر نوسازی ناوگان را به سرعت انجام دهیم با چنین بودجه‌ای می‌توان به ۹۵ هزار راننده تاکسی تسهیلات ۳۰۰ میلیون تومانی پرداخت کرد.
باز هم آلودگی هوا
نکته دیگر آنکه تردد خودرو‌های بی کیفیت در سطح شهر نه تنها منجر به افزایش ناترازی بیش از پیش تولید و مصرف سوخت می‌شود بلکه آلودگی هوا را هم تشدید می‌کند، چه بسا که در هفته‌ای اخیر کمتر روزی بوده که شاهد آلودگی هوا نبوده ایم؛ بر اساس آمارها، در مجموع سالانه حدود ۷۰۱ هزار تن آلودگی در تهران منتشر می‌شود که حدود ۵۷۸ هزار تن از آن مربوط به «منابع متحرک آلاینده» است.
منابع متحرک بیش از ۶۰ درصد ذرات معلق و ۸۲ درصد گاز‌های آلاینده را تولید می‌کنند. به این ترتیب سهم منابع آلاینده متحرک خودرو‌های سواری ۱۴ درصد، تاکسی‌ها حدود ۲.۵ درصد، موتورسیکلت‌های کاربراتوری بنزینی ۱۰ درصد، وانت‌ها ۲ درصد، مینی‌بوس‌های گازوئیلی ۴ درصد، اتوبوس‌های شرکت واحد نزدیک به ۶ درصد، سرویس‌های ادارات و اتوبوس‌های سرویس ۷.۵ درصد وکامیون‌ها هم نزدیک به ۱۶ درصد و جمعاً حدود ۶۰ درصد آلودگی هوای شهر تهران ناشی از ذرات معلق منتشر شده از خودروهاست.
آلاینده‌های گازی همین خودرو‌ها هم ۸۲ درصد است که سهم خودرو‌های سواری نزدیک به ۳۸ درصد، تاکسی‌ها ۹.۵ درصد، موتورسیکلت ۲۱ درصد، وانت نزدیک به ۱۰ درصد، مینی‌بوس ۰.۸ درصد، اتوبوس ۰.۵ درصد، اتوبوس سرویس ۰.۴ درصد و کامیون‌ها ۳.۵ درصد برآورد می‌شود؛ بنابراین کیفیت سوخت و کنترل آلاینده‌های متحرک مخصوصاً آن‌هایی که در طول روز مسافت طولانی‌تری را طی می‌کنند (از قبیل اتوبوس‌های شرکت واحد، تاکسی‌های شهری و آنلاین و…) از طریق رعایت موضوع معاینه فنی و کنترل و جرایم معاینه فنی آن‌ها در صورت آلایندگی، به شدت تأثیرگذار است.
source