یلدا؛ بیرق نور مقابل تاریکی/ نگاهی به شب چله، یادگاری از تاریخ میهمان سفره‌های کوچک مردم ایران + فیلم

اقتصاد۲۴ ـ یلدا یعنی حتی طولانی‌ترین شب نیز به سپیده می‌رسد. شب یلدا، که واژه‌ای سریانی به معنای تولد است، نماد زایش خورشید در دل شب‌های بلند و تاریک زمستانی است. 

در فرهنگ ایرانی، این شب با نام‌های دیگری، چون «شب چله» نیز شناخته می‌شود که ارتباطی مستقیم با گاهشمار کشاورزی باستان دارد. طبق این گاهشمار، سال به دو دوره چهل‌روزه تقسیم می‌شد: یکی در ابتدای تابستان و دیگری در آغاز زمستان، که هرکدام به دو بخش بزرگ (چهل روز) و کوچک (بیست روز) تقسیم می‌شد. از زمان داریوش اول در ۵۰۲ پیش از میلاد، این شب به تقویم رسمی ایرانیان باستان راه یافت و به عنوان جشنی مهم در تقویم کشاورزی شناخته شد.
ایرانیان قدیم، که کشاورزی را اساس زندگی خود می‌دانستند، این شب را با باور به نبرد خورشید و تاریکی جشن می‌گرفتند.

آنها اعتقاد داشتند که نور خورشید نمایانگر خیر و تاریکی نشانه‌ای از اهریمن است، به همین دلیل در این شب، مردم آتش می‌افروختند تا تاریکی و شر از میان برود. آیین یلدا در گذر زمان و در دوران‌های مختلف ایران تغییراتی پیدا کرده، اما همچنان به‌عنوان نشانه‌ای از پیروزی نور بر تاریکی حفظ شده است.

در دوره‌های مختلف تاریخ ایران، این جشن به‌ویژه در دوران هخامنشیان و اشکانیان با پیوند‌های مذهبی و کشاورزی برگزار می‌شد. مردم در این شب به نیایش خورشید و مهر می‌پرداختند و باور داشتند که این شب به‌ویژه با ویژگی‌های رنگ سرخ خورشید و نماد‌های آن در سفره یلدا نشان‌دهنده پیروزی نور است.

سفره یلدا که «میَزد» نام داشت، شامل میوه‌های‌تر و خشک و آجیل بود که در مراسم‌های خاص، به افتخار خورشید و اورمزد برگزار می‌شد.

مردم در این شب به دور هم جمع می‌شدند تا به شادی و پایکوبی بپردازند، به خواندن اشعار و داستان‌سرایی پرداخته و در کنار هم، از تاریکی به سوی روشنی حرکت می‌کردند.

این شب در هر منطقه از ایران با آیین‌های متفاوتی مانند ارسال خوانچه به خانه تازه‌عروس در آذربایجان یا مراسم خاص در خوزستان، از جمله انتظار برای قارون افسانه‌ای، که تکه‌های چوبی به خانواده‌های فقیر می‌آورد که به طلا تبدیل می‌شوند، برگزار می‌شود.

یلدا در مناطق زرتشتی‌نشین نیز با نیایش‌های خاص و تقدیم خوراکی‌ها به آتش مقدس همراه است. یلدا علاوه بر ایران در تاجیکستان، افغانستان، ترکمنستان، پاکستان، ترکیه (آذری‌ها و کردها)، روسیه (داغستانی‌ها) نیز برگزار می‌شود.

باکو در پی آن بود تا یلدا که یکی از آئین‌های باستانی و ملی ایران با قدمتی ۸ هزار ساله است را با نام خود ثبت کند! در نهایت شب یلدا، در روز ۹ آذر ۱۴۰۱ در هفدهمین نشست کمیتهٔ بین‌الدوَلی یونسکو برای پاسداری از میراث فرهنگی به عنوان میراث مشترک دو کشور ایران و افغانستان به ثبت جهانی رسید.

جشن یلدا در ایران، اما، یک شب از دل سنت‌های باستانی است که به‌آرامی با جامعه معاصر همخوانی پیدا کرده است. برگزاری هرچند کوچک، اما همیشگی یلدا در این روزگار ایران، نمادی از مقابله با فراموشی فرهنگ‌های باستانی است که ریشه در خوی مردم دارد. باوری که بازمی‌گوید؛ حتی در تاریک‌ترین لحظات، روشنایی در راه است.

منبع: امتداد