چرا میانگین سن فوت شدگان در سیستان و بلوچستان، 16 سال کمتر از عدد کشوری است؟

علی رحمتی، مدیرکل ثبت احوال سیستان و بلوچستان، اخیراً اعلام کرده میانگین سن فوت ‌شدگان این استان، نزدیک به ۵۰ سال است که فاصله‌ای حدود 16ساله با میانگین کشوری (۶۶ سال) دارد. 

مرکز رصد جمعیت کشور (زیرمجموعه سازمان ثبت احوال) نیز پیش از این اعلام کرده بود گیلان بیشترین و سیستان و بلوچستان کمترین میانگین سن فوت شدگان را در کشور دارا هستند.

در عین حال، آمارها نشان می‌دهد شرایط در مورد میزان جوانی جمعیت بین این دو استان برعکس است. به گونه‌ای که حدود 63 درصد از جمعیت سیستان و بلوچستان جوان هستند و سهم جمعیت کمتر از 15 سال نیز در این استان 38 درصد است؛ در نتیجه سیستان و بلوچستان از نظر درصد جوانی جمعیت در صدر کشور قرار دارد. 

در مقابل، سهم جمعیت 65 سال و بیشتر در گیلان به 11 درصد رسیده است و این استان از نظر سالمندی در صدر قرار می‌گیرد. 

سن امید به زندگی در سیستان و بلوچستان چقدر است؟

از جمله شاخص‌های مهمی که در جمعیت‌شناسی مورد توجه قرار دارد، «سن امید به زندگی» است. سعید معیدفر، جامعه‌شناس، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز این شاخص را «میانگین عمر» تعریف می‌کند؛ به این معنا که «افراد در بدو تولد و به طور میانگین، احتمال دارد تا چه سنی زندگی کنند».

هرچند این اصطلاح، لزوماً با «میانگین سن فوت شدگان» یکی نیست اما برخی منابع این دو را به یکدیگر مرتبط و در واقع دومی را از عوامل موثر بر امید به زندگی می‌‌دانند. 

بر اساس آمار مراکز رسمی، سن امید به زندگی در ایران در بین مردان به 75 سال و بین زنان به 78 سال رسیده است‌. در مورد سیستان و بلوچستان نیز مسئولان دانشگاه علوم پزشکی زاهدان چندی پیش میانگین امید به زندگی در این استان را 75 سال اعلام کردند (ایسنا) اما رسانه‌ها آمارهای دیگری را که به‌مراتب پایین‌تر است در این زمینه گزارش داده‌اند؛ از جمله 50 یا 60 سال. 

در این میان، با توجه به اینکه به گواه آمارها و گزارش‌های رسمی سیستان و بلوچستان یکی از محروم‌ترین استان‌های کشور است، آیا می‌توان بین این موضوع و میانگین آمار فوت شدگان و سن امید به زندگی ارتباطی قرار کرد؟

تاثیر سطح توسعه‌یافتگی بر سن امید به زندگی

معیدفر، جامعه‌شناس، در گفت‌وگو با تجارت‌نیوز، سطح توسعه‌یافتگی را در شاخص سن امید به زندگی موثر می‌داند و توضیح می‌دهد در گذشته به دلیل کمبود امکانات بهداشتی و درمانی در کشور و آمار بالای مرگ‌ومیر مادران و نوزادان در زمان زایمان و تولد، میانگین عمر در ایران حدود ۴۳ تا ۴۵ سال بود.

به گفته او، با بهبود تدریجی شرایط رفاهی، بهداشتی و درمانی، میانگین سن امید به زندگی در کشور به حدود ۷۵ سال در میان مردان و 78 سال در میان زنان رسیده که البته ممکن است برخی کمتر یا بیشتر از این سن عمر کنند و دلیل تفاوت سن امید به زندگی در مردان و زنان نیز احتمال بالاتر مرگ افراد گروه نخست، بر اثر عواملی چون سوانح ناشی از کار، تصادفات و خشونت است. 

تاثیر میزان رفاه و محرومیت در استان‌ها بر سن امید به زندگی

معیدفر در بخش دیگری از گفت‌وگوی خود با تجارت‌نیوز تاکید می‌کند میانگین سن امید به زندگی در مناطق مختلف کشور نیز، بر اساس میزان توسعه‌یافتگی، سطح رفاه، دسترسی به بهداشت و درمان و تغذیه مناسب متفاوت است.

او توضیح می‌دهد: «به طور کلی، در کلان‌شهرها و مناطق برخوردار، به دلیل دسترسی به منابع ثروت و درآمد بیشتر، سطح امکانات رفاهی، درمانی و بهداشتی بالاتر است و در نتیجه سن امید به زندگی نیز در آنها نسبت به استان‌های محروم بیشتر می‌شود.»

این جامعه‌شناس می‌افزاید: «در مقابل، مردم ساکن در مناطق محروم و حاشیه‌ای، از یک سو به مواردی چون بهداشت، آب آشامیدنی و تغذیه مناسب دسترسی کمتری دارند و از سوی دیگر، بیشتر با مرگ بر اثر حوادث طبیعی و کاری مواجه می‌شوند. در نتیجه میانگین سن فوت شدگان در این‌ استان‌ها کاهش می‌یابد.»

نقش مسائل اجتماعی؛ از ازدواج زودهنگام تا نگاه تقدیرگرا به زندگی

معیدفر به تاثیر مسائل اجتماعی در کاهش میانگین سن امید به زندگی در استان‌های محروم و کم‌برخوردار اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: «در چنین مناطقی، ممکن است آمار مرگ‌ومیر زنان و کودکان به دلیل عواملی چون ازدواج‌های زودهنگام، فقر و دسترسی نداشتن به امکانات بهداشتی بالاتر از میانگین کشوری باشد.»

او اضافه می‌کند: «پژوهش‌ها در مورد میزان تلفات و خسارات در حوادث رانندگی نشان می‌دهد به طور معمول، نوع نگاه به زندگی افراد در مناطق برخوردار و کمتربرخوردار با یکدیگر متفاوت است. گروه نخست مراقبت بیشتری برای حفظ جان خود انجام می‌دهند اما گروه دوم، نگاهی تقدیرگرایانه به زندگی دارند و ممکن است بیشتر خود را در معرض خطر قرار دهند.»

این جامعه‌شناس تاکید می‌کند مجموع عوامل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی باعث می‌شود سن امید به زندگی در مناطق کم‌برخوردار و استان‌های محروم نسبت به میانگین کشوری کمتر باشد. 

ارتباط آمارها با میانگین سن فوت شدگان در سیستان و بلوچستان

به گزارش تجارت‌نیوز، برخی آمارها و گزارش‌های رسمی نیز می‌توانند نشان دهند که چرا میانگین سن فوت شدگان در سیستان و بلوچستان، 16 سال از متوسط کشوری پایین‌تر است. 

هرچند این استان کمترین نرخ سالانه تورم را در کشور دارد اما در مقابل در صدر نرخ بیکاری نیز ایستاده است. برخی از کارشناسان و فعالان اجتماعی معتقدند نرخ تورم پایین در این استان، به فقر مردم و ناتوانی آنها در پرداخت هزینه بیشتر بابت کالاها و خدمات بازمی‌گردد.

در همین زمینه، مرکز پژوهش‌های مجلس در سال 1401 گزارش داد حدود ۳۰ درصد از خانوارهای سیستان و بلوچستان دچار فقر و محرومیت هستند. همچنین برخی از آمارها نیز گواهی می‌دهند بیش از نیمی از خانوارهای این استان‌ها درگیر فقر قطعی شده‌اند. هر دو مورد با بسیاری از استان‌های کشور تفاوت معناداری دارد. 

محروم‌ترین استان کشور

از سوی دیگر، در دو گزارشی که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با عنوان «پایش فقر» در سال‌های 1399 و 1400 منتشر کرد، سیستان و بلوچستان محروم‌ترین استان کشور بود.

علاوه بر این، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی با عنوان وضعیت فقر و ویژگی‌های فقرا در دهه 90 آورده است که در سیستان و بلوچستان، 36 درصد از سرپرستان خانوارهای فقیر، «شاغل» هستند و در مورد غیرفقرا این رقم 61 درصد است. حال آنکه برای مثال در تهران، آمار شاغلان به 68 درصد در بین فقرا و 56 درصد در بین غیرفقرا می‌رسد.

ارقام مزبور حاکی از آن است که در سیستان و بلوچستان، برای فقرا، شغل تنها منبع درآمد است اما در تهران بخشی از غیرفقرا درآمدی دارند که از دارایی و حقوق بازنشستگی به دست می‌آید.

وضعیت سلامت و محیط زیست

سیستان و بلوچستان از نظر مسائل مربوط به محیط زیست و سلامت نیز وضعیت خوبی ندارد. چندی پیش، علیرضا سروری‌نژاد، پژوهشگر آب و خاک، به تجارت‌نیوز گفت وزش بادهای معروف به 120 روزه، فاجعه‌ای محیط‌زیستی در سیستان به بار آورده است که سلامت 400 هزار نفر از ساکنان منطقه را تهدید می‌کند.

به گفته او، مجموع مساحت 382 هزار هکتاری تالاب‌های هامون و 150 هزار هکتار زمین‌های کشاورزی متروکه، به یک کانون 532 هزار هکتاری برای تولید گردوغبار تبدیل شده است. این موضوع، در کنار افزایش موسم وزش بادها به 180 تا 200 روز در سال، باعث شده است این استان بیشترین آمار مربوط به بیماری‌های چشمی، ریوی، قلبی و عروقی و تنفسی را در کشور داشته باشد. 

در این میان، گزارش‌ها از چالش خشکسالی و دسترسی به آب نیز در این استان حکایت می‌کنند.

به گزارش تجارت‌نیوز، داده‌ها و آماری نامبرده نشان می‌دهند دلیل فاصله 16 ساله میانگین سن فوت شدگان در استان سیستان و بلوچستان با عدد کشوری می‌تواند مجموعه‌ای از عوامل اقتصادی، اجتماعی و محیط‌زیستی باشد.

برای اطلاعات بیشتر، مطالعه گزارش فاجعه تغییرات اقلیمی در سیستان؛ خشک شدن ۱۵۰ هزار هکتار زمین کشاورزی، سیستان قابل زیست نیست؟ و مورد عجیب آب در سیستان و بلوچستان پیشنهاد می‌شود.