همه چیز درباره اوراق گام

اوراق گام یکی از ابزارهای مالی جدید است که با هدف تأمین مالی کوتاه‌مدت برای کسب‌وکارها طراحی شده است. این اوراق توسط بانک‌ها صادر می‌شود و به شرکت‌ها این امکان را می‌دهد که با فروش آن‌ها به سرمایه‌گذاران، نقدینگی مورد نیاز خود را تأمین کنند. در این مطلب از رده به هر آن چیزی که باید درباره اوراق گام بدانید می‌پردازیم.

اوراق گام از کجا شکل گرفت؟

در سال 1395 بانک مرکزی ایران طرح استفاده از گواهی اعتبار مولد (گام) را به عنوان یک ورقه بهادار اسلامی (صکوک) در دستورکار قرار داد. اهدافی که برای این طرح مطرح شده بود عبارت بودند از: رفع موانع پولی، رونق تولید، هدایت نقدینگی به سمت فعالیت‌های مولد اقتصادی، تامین سالم در گردش سالم و پایدار برای واحدهای تولیدی، استفاده از ظرفیت بخش خصوصی و بازار سرمایه جهت تامین مالی سرمایه در گردش و درنهایت جلوگیری از نشت تسهیلات از بخش مولد به بخش غیرمولد اقتصاد.

دستورالعمل اوراق گام در سال 1398 توسط شورای پول و اعتبار با هدف ابزارسازی برای تامین اعتبار واحدهای تولیدی جهت استفاده در سرمایه در گردش به تصویب رسید. این یک راهکار بازارمحور با قابلیت نقل و انتقال در بازارهای پول و سرمایه است. این راهکار ابتدا در کمیته نقدینگی بانک مرکزی مطرح شد و پس از تایید شورای فقهی بانک مرکزی، به تایید شورای پول و اعتبار رسید.

اوراق گام چیست؟

در دستورالعمل پذیرش و معاملات اوراق گواهی اعتبار مولد (گام)، اوراق گام به صورت زیر تعریف شد:

«اوراق بهادار با نام، بدون کوپن سود و دارای سررسیدی است که بر مبنای عقد ضمان به عاملیت و ضمانت بانک یا موسسه اعتباری صادر می‌شود. این اوراق با رعایت ترتیبات مقرر در این دستورالعمل، قابلیت معامله ثانویه در بورس‌ها و بازارهای خارج از بورس را دارا هستند».

به بیان ساده‌تر، به گواهی اعتبار مولد که از سوی بانک صادر می‌شود، اوراق گام می‌گویند. در ﺣﻘﯿﻘﺖ اﯾﻦ اوراق از ﺳﻮی بانک‌های ﺗﺠﺎری ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻧﻬﺎد واﺳﻄ ﻣﯿﺎن ﻓﺮوﺷﻨﺪﮔﺎن و ﺧﺮﯾﺪاران ﺻﺎدر ﺷﺪه و ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ اﺑﺰاری ﺟﻬﺖ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ و ﺗﺄﻣﯿﻦ اﻋﺘﺒﺎر ﭼﺮﺧﻪ ﺗﻮﻟﯿﺪ به حساب می‌آید. به عنوان مثال، فرض کنید بنگاه اقتصادی شما نیاز به خرید مواد اولیه دارد. اوراق گام از سوی بانک صادر شده و تعهد می‌کند که شما پول مواد اولیه را به فروشنده پرداخت می‌کنید.

اصطلاحات مهم در اوراق گام

بنگاه: اشخاص حقوقی که مجوز فعالیت در بخش‌های اقتصادی مولد را داشته باشند.

بانک عامل: بانکی که مجوز انتشار اوراق گام را داشته و در سررسید به دارنده اوراق مبلغ اسمی را پرداخت می‌کند.

بنگاه متعهد: بنگاه خریدار نهاده (اعم از کالا و خدمات) که بنگاه فروشنده نهاده (بنگاه متقاضی) را برای استفاده از اوراق گام از طریق سامانه به موسسه اعتباری یا بانک معرفی می‌کند.

بنگاه متقاضی: بنگاه فروشنده نهاده (اعم از کالا و خدمات) که اوراق گام را بعد از صدور دریافت می‌کند.

سامانه گام: سامانه گام سامانه صدور و مديريت اوراق گام در بازار سرمایه است. این سامانه نقش کلیدی در نقل و انتقالات مربوط به اوراق گام دارد. نقل و انتقال این اوراق، در سامانه گام فقط بر اساس قیمت اسمی اوراق امکان دارد و این تغییرات و ثبت اطلاعات مربوط به متقاضیان بعدی توسط بانک یا موسسه اعتباری در سامانه گام انجام می‌شود.

سقف ضمانت: حداکثر میزان مجاز ضمانت اوراق گام برای بانک عامل را سقف ضمانت می‌گویند.

سقف اعتباری: حداکثر میزان بهره‌مندی بنگاه متعهد از اوراق گام را سقف اعتباری می‌گویند.

ویژگی اوراق گام

برای اوراق گام می‌توان ویژگی‌های زیر را مطرح کرد:

1) این اوراق با مجوز بانک مرکزی صادر می‌شود و از ثبت نزد سازمان بورس و اوراق بهادار معاف است.

۲) در فرآیند انتشار اوراق، استفاده از مشاور عرضه ضرورتی ندارد.

3) در این اوراق، تامین مالی زنجیره ارزش با استفاده از منابع بخش خصوصی با ضمانت بانک و حمایت بانک مرکزی انجام می‌شود. درواقع بانک‌ها دیون بنگاه‌های تولیدی به فروشندگان مواد اولیه را ضمانت می‌کنند.

۴) این اوراق در قطعات استاندارد شده با ارزش اسمی یک میلیون ریال منتشر می‌شود.

۵) سررسید این اوراق حداقل یک ماه و حداکثر ۱۲ ماه خواهد بود.

۶) این اوراق قابلیت استفاده برای پرداخت مالیات، بیمه تامین اجتماعی و دیون دولتی را نیز دارند.

۷) اوراق ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺎﻧﮏ ﻋﺎﻣﻞ در ﺳﺎﻣﺎﻧﻪ ﻣﻮرد ﺗاﯾﯿﺪ ﺑﺎﻧﮏ ﻣﺮﮐﺰي ﺻﺎدر ﻣﯽ‌ﺷﻮد و ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ اﻣﮑﺎن ﻧﮕﻬﺪاري ﺗﺎ ﺳﺮرﺳﯿﺪ، اﻧﺘﻘﺎل در ﺷﺒﮑﻪ ﺑﺎﻧﮑﯽ ﺑﺎ ﻗﯿﻤﺖ اﺳﻤﯽ و اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ را دارد.

۸) اوراق ﭘﺲ از اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺑﺎزار ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ و ﻃﯽ ﺗﺸﺮﯾﻔﺎت ﻣﺮﺑﻮﻃﻪ ﺻﺮﻓﺎ در ﺑﺎزار ﻣﺰﺑﻮر ﻗﺎﺑﻞ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ و ﺗﺴﻮﯾﻪ است.

۹) دارﻧﺪه اوراق ﮔﺎم می‌تواند آن را ﺑﺎﺑﺖ ﺧﺮﯾﺪ ﻧﻬﺎده ﺑﻪ ﻣﺘﻘﺎﺿﯽ دﯾﮕﺮ ﻣﻨﺘﻘﻞ کند.

اوراق گام چه مزایایی دارد؟

برخی از مزایای انتشار اوراق گام عبارتند از:

حمایت از بخش مولد اقتصاد

با توجه به این که در اوراق گام مطالبات واقعی بنگاه‌های تولیدی تنزیل می‌شود، ابزار حمایتی خوبی برای تامین سرمایه در گردش بنگاه‌های تولیدی محسوب می‌شود.

امکان نقل و انتقال ثانویه اوراق

در سازوکار فعلی، اوراق را در سامانه گام و یا بازار بورس و فرابورس می‌توان انتقال داد و از این طریق منجر به ایجاد ارزش در زنجیره تولید شد.

تامین مالی اهرمی تولید

در روابط اقتصادی میان بنگاه معمولا پدیده «زنجیره بدهی» یا «بدهی‌های متوالی» مشاهده می‌شود. درواقع یک محصول در یک بنگاه تولیدی نهاده برای بنگاهی دیگر محسوب می‌شود. در اوراق گام هرچند تنها تامین مالی بنگاه متعهد صورت می‌گیرد، در ادامه و پس از انتقال اوراق به سایر بنگاه‌ها، تامین مالی آن‌ها نیز انجام می‌شود.

ارتقای رتبه اعتباری اوراق با ضمانت بانک

بانک با ضمانت اوراق، رتبه اعتباری آن را بهبود می‌دهد. این کار موجب سهولت و کاهش هزینه‌های وصول مطالبات خواهد شد. در این صورت ریسک اعتباری اوراق ارتباطی با ریسک اعتباری بنگاه متعهد نخواهد داشت و بانک در سررسید مبلغ اسمی را پرداخت خواهد کرد.

افزایش دسترسی به تامین مالی

با توجه به تامین منابع اوراق از بازار سرمایه در ساختار اوراق گام، بانک‌ها می‌توانند بدون آن که منابع خود را درگیر کنند، اقدام به تامین مالی تولید نمایند. از جنبه‌ای دیگر با توجه به آن که در ساختار اوراق گام تنها بنگاه متعهد اعتبارسنجی می‌شود، بنگاه متعهد می‌تواند هر بنگاه دیگری را در سامانه گام بدون نیاز به اعتبارسنجی جهت انتقال اوراق معرفی کند.

فرآیند انتشار اوراق گام چگونه است؟

فرآیند انتشار اوراق گام به صورت زیر است:

۱) بنگاه متعهد درخواست صدور اوراق را به بانک (یا موسسه اعتباری) ارائه می‌دهد.

۲) بانک موظف است تا از این سه مورد اطمینان حاصل کند:

• صوری نبودن موضوع معامله و احراز صدق آن
• مرتبط و متناسب بودن موضوع معامله با زمینه فعالیت بنگاه متعهد و متقاضی
• موضوع معامله در راستای تسویه بدهی‌های سابق نباشد.

۳) بانک، بنگاه متعهد (مدیون) را اعتبارسنجی می‌کند و وثایق موردنیاز را دریافت می‌کند.

۴) پس از صدور مجوز انتشار اوراق گام توسط بانک مرکزی و تعیین سقف اوراق قابل انتشار، بانک عامل مکلف است جدول زمان‌بندی انتشار اوراق و زمان سررسید آن را تعیین کرده و اطلاعات مذکور را به همراه درخواست پذیرش اوراق به بورس یا فرابورس ارائه کند.

5) اوراق در سامانه گام صادر می‌شود و مالکیت آن به متقاضی انتقال پیدا می‌کند.

۶) پس از انتشار اوراق توسط موسسه اعتباری در سامانه گام، فروشنده می‌تواند اوراق را به سایر بنگاه‌های عضو سامانه گام منتقل کند.

۷) پس از گذشت یک ششم از زمان صدور اوراق تا سررسید، نقل و انتقال اوراق در سامانه گام متوقف و معاملات ثانویه در بازار بورس یا فرابورس آغاز خواهد شد.

نکته یک: محل پذیرش و معاملات اوراق بهادار متعلق به بانک‌های پذیرفته‌شده در بورس، براساس محل پذیرش سهام بانک در بورس است.

نکته دو: محل پذیرش و معاملات اوراق متعلق به بانک‌های پذیرفته‌نشده در بورس تهران، در شرکت فرابورس ایران است.

نحوه خرید و فروش اوراق گام در بورس چگونه است؟

برای معامله اوراق گام در بورس، باید کد بورسی داشته باشید. در این صورت می‌توانید وارد سامانه معاملاتی خود شد‌ه و اقدام به ثبت سفارش در نماد مدنظر کنید. معامله این اوراق از ساعت 9 الی 15 در روزهای شنبه تا چهارشنبه انجام می‌شود. توجه داشته باشید که سفارش‌های این اوراق باید مضربی از ۵۰۰۰ باشد. اگر قصد خرید یا فروش تعداد کمتر از ۵۰۰۰ واحد از یک دارایی را دارید، باید سفارش خود را در بازار خرده‌فروشی ثبت کنید.

همچنین حداکثر حجم هر سفارش خرید اوراق گام می‌تواند 50 هزار باشد. معاملات در این بازار به‌صورت T+1 تسویه می‌شوند. به این معنی که مبلغ حاصل از فروش شما یک روز کاری بعد از انجام معامله قابل برداشت خواهد بود.

چند نکته درباره اوراق گام

1) بانک مرکزی هر سال سقف ضمانت اوراق گام را مشخص کرده و به بانک‌ها ابلاغ می‌کند.

2) گواهی اعتبار مولد سه شاخصه دارد: بانک، بنگاه متعهد و متقاضی.

3) بانک‌های عامل انتشار اوراق گام موظفند تاریخ سررسید اوراق را مشخص کنند. این سررسید براساس زمان مندرج در فاکتوری که بنگاه متعهد از متقاضی دریافت کرده است قابل تعیین است.

4) سررسید این اوراق یک ساله است و پرداخت مبلغ در سررسید به عهده بانک است.

5) شرکت‌ها در صورت نکول در ایفای تعهدات، از دریافت مجدد اوراق گام محروم خواهند شد.

6) سقف اعتباری هر بنگاه متعهد معادل ۱۲۰ درصد از فروش سال آخر آن بنگاه بر مبنای صورت‌های مالی حسابرسی شده پس از کسر مانده تسهیلات مرتبط با تامین مالی سرمایه در گردش بنگاه مربوطه و تعهدات ناشی از اوراق گام قبلی منتشر شده نزد شبکه بانکی تعیین می‌شود.