احمد مقربی کیست؟/از ستاد ارتش پهلوی تا چوبه دار

اقتصاد۲۴- احمد  مقربی، از فرماندهان بلندپایه نیروی زمینی شاهنشاهی ایران، یکی از شخصیت‌های بحث‌برانگیز تاریخ معاصر محسوب می‌شود. او که در سال ۱۳۰۰ در تهران به دنیا آمد، پس از سال‌ها فعالیت در ارتش و رسیدن به جایگاه‌های کلیدی، به اتهام جاسوسی برای اتحاد جماهیر شوروی بازداشت شد و سرانجام در دی‌ماه ۱۳۵۶ حکم اعدام او اجرا شد. این روزها نام او در سریال پرسروصدا و پرحاشیه تاسیان می‌شنویم.

احمد مقربی کیست؟

مقربی پس از پایان دوران دبستان و دبیرستان، وارد دانشکده افسری شد و پس از گذراندن دوره‌های آموزشی، با درجه ستوان‌سومی فارغ‌التحصیل گردید. او در ایران دوره‌های مقدماتی و عالی مهندسی نظامی را پشت سر گذاشت و برای تکمیل آموزش‌های خود، ازجمله دوره‌های فرماندهی و ستاد، به ایالات متحده آمریکا اعزام شد.

در طول سال‌های فعالیت در ارتش، مقربی پله‌های ترقی را طی کرد و به سمت‌های کلیدی دست یافت. او مدتی معاونت اداره پنجم ارتش را بر عهده داشت و پس از آن به ریاست رکن پنجم ستاد ارتش منصوب شد. افزون‌بر مسئولیت‌های ستادی، بخشی از وظایف او شامل هماهنگی و خرید تجهیزات نظامی از ایالات متحده و دیگر کشورهای غربی بود، نقشی که به او امکان دسترسی به اطلاعات حساس و راهبردی ارتش را می‌داد.

ارتباط با کاگ‌ب و دستگیری

پس از فروپاشی حزب توده و بازداشت اعضا و وابستگان آن، مقربی نیز مدتی تحت‌نظر قرار گرفت و به مدت هفت ماه در بازداشت به سر برد. بااین‌حال، به دلیل نبود شواهد کافی، از زندان آزاد شد و به فعالیت‌های خود در ارتش ادامه داد. سال‌ها بعد، در آذر ۱۳۵۶، اعلام شد که یک شبکه جاسوسی مرتبط با سازمان اطلاعاتی شوروی (کاگ‌ب) در ایران شناسایی شده است. به‌دنبال این ماجرا، ساواک سرلشکر احمد مقربی را به همراه فردی به نام کابانُف، که از مأموران اطلاعاتی شوروی بود، دستگیر کرد. با توجه به مصونیت دیپلماتیک، کابانُف از بازداشت رهایی پیدا کرد، اما مقربی همراه با فردی به نام علی‌نقی ربانی بازجویی شد و در دادگاه نظامی محاکمه شد.

دادگاه پس از بررسی پرونده و شنیدن اعترافات، مقربی را به اتهام انتقال اطلاعات محرمانه نظامی به اتحاد جماهیر شوروی به اعدام محکوم کرد. حکم او در ۴ دی ۱۳۵۶ اجرا شد. علی‌نقی ربانی نیز که به همین اتهام محاکمه شده بود، پس از تأیید مجدد حکم در دادگاه تجدیدنظر، در ۲۵ دی همان سال اعدام شد.

چگونگی کشف فعالیت‌های جاسوسی

در مورد کشف ارتباطات مقربی و روند دستگیری او، همواره گمانه‌زنی‌های زیادی مطرح بوده است. برخی منابع، از جمله اولگ کوزیچکین، مأمور پیشین کاگ‌ب، او را یکی از مهم‌ترین عوامل اطلاعاتی شوروی در ایران معرفی کرده‌اند. کوزیچکین تأکید کرده است که مقربی اطلاعات حساسی را در اختیار شوروی قرار می‌داد که برای مسکو از اهمیت استراتژیک زیادی برخوردار بود.

بیشتر بخوانید: سعید مرتضوی کیست؟/ از دادستانی تهران تا کارآموزی وکالت در یزد

منوچهر هاشمی، یکی از مقامات اطلاعاتی آن زمان، در خاطرات خود اشاره کرده است که شناسایی و دستگیری مقربی نتیجه بیش از یک سال و نیم فعالیت اطلاعاتی دقیق و پیچیده بود. براساس گفته‌های او، مقربی از تجهیزات پیشرفته جاسوسی استفاده می‌کرد، از جمله یک ضبط‌صوت سونی که به کمک یک آنتن ویژه، قادر بود به‌طور مؤثر عمل فرستنده را بازی کند. این دستگاه به او این امکان را می‌داد که اطلاعات را بدون نیاز به ملاقات حضوری به دست شوروی برساند.

پس‌لرزه‌های پرونده مقربی پس از انقلاب

سرلشکر احمد مقربی، با بیش از سه دهه حضور در ارتش شاهنشاهی، به یکی از شخصیت‌های بحث‌برانگیز و پرحاشیه نظامی دوران پهلوی تبدیل شد. ارتباط طولانی‌مدت او با کاگ‌ب و نحوه فعالیت‌های جاسوسی‌اش، یکی از مهم‌ترین و پیچیده‌ترین پرونده‌های اطلاعاتی آن دوران به شمار می‌رود. هرچند هنوز برخی ابهامات در خصوص نحوه شناسایی و میزان اطلاعاتی که او به شوروی انتقال داده، باقی است، اما به‌طور قطع، نام او در تاریخ ایران به‌عنوان یکی از چهره‌های جنجالی عرصه جاسوسی ثبت شده است.