شایانیوز– در دنیای امروز، واژه «سرطان» تنها نام یک بیماری نیست؛ بلکه به نماد اضطراب عمومی، هزینه‌های سنگین درمان و چالشی ملی در حوزه سلامت بدل شده است. در ایران، آمار ابتلا به سرطان در دهه‌های اخیر روندی صعودی داشته؛ طبق گزارش‌ها، سالانه بیش از ۱۲۰ هزار مورد جدید سرطان در کشورمان شناسایی می‌شود و این رقم با تغییر سبک زندگی، تغذیه ناسالم، آلودگی‌های محیطی و عوامل ژنتیکی در حال افزایش است.
پرداختن به سرطان فقط دغدغه‌ای پزشکی نیست؛ بلکه ضرورتی اجتماعی است. توجه به بیماری‌های خطرناک و پیچیده‌ای مانند سرطان، بخشی جدایی‌ناپذیر از برنامه‌ریزی ملی است.
در چنین شرایطی، آگاهی‌بخشی علمی، شفاف و به روز درباره پیشگیری، تشخیص زودهنگام و درمان‌های نوین، یکی از موثرترین ابزارهای مقابله با این بیماری است. این مطلب؛ تلاشی است برای روشن‌تر کردن ابعاد سرطان و ضرورت توجه جدی‌تر به آن در ایران امروز.
یکی از روش‌های نوین در از بین بردن سلول‌های سرطانی، خورده شدن آنها توسط سلول‌های سالم است. حقیقتی علمی که ابن سینا حدود ده قرن پیش به آن اشاره کرده و گفته بود: «به سرطان تیغ نزنید که وحشی‌تر می‌شود؛ به آن گرسنگی دهید تا ضعیف شود.» طب سنتی نیز همواره به اهمیت این موضوع اشاره کرده است. در ادامه به بررسی این کشف علمی می‌پردازیم.
اتوفاژی، خودکشی سلولی
تصور کنید در هر سلول بدنتان، یک تیم نظافت‌چی شبانه روزی مشغول پاکسازی، مرمت و بازسازی است. نام این فرایند جادویی «اتوفاژی» است؛ این اصطلاح پزشکی به معنای واقعی کلمه یعنی «خودخواری»، اما نه از نوع ترسناک آن، بلکه از نوع نجات‌بخش. بدن با این سازوکار هوشمند، سلول‌های پیر، فرسوده یا آسیب‌دیده را تجزیه می‌کند و آنها را به ساختاری سالم‌تر جایگزین می‌کند. این فرآیند جادویی به بازسازی، ترمیم و جوان‌سازی سلول‌ها کمک می‌کند. آگاهی از نقش آن و تلاش برای تقویت این مکانیزم از طریق سبک زندگی سالم، می‌تواند گامی بزرگ در مسیر پیشگیری از بیماری‌ها و افزایش طول عمر باشد. تا اینجای کار، همه چیز عالی است. اما وقتی پای یکی از مرموزترین و مخرب‌ترین بیماری‌های جهان، یعنی سرطان، به میدان باز می‌شود، اوضاع کمی پیچیده می‌شود.
در ابتدا نگاهی خواهیم داشت به تعریف اتوفاژی، نحوه عملکرد و نقش آن در حفظ سلامت، و راه‌های فعال‌سازی آن به صورت طبیعی.
قهرمان خاموشی که بدن را از درون نجات می‌دهد
بدن انسان، سازوکاری پیچیده و شگفت‌انگیز دارد. در سکوت شب، بدون آن که متوجه شویم، فرآیندهایی حیاتی دربدن ما در جریان است. یکی از این فرایندها، اتوفاژی (Autophagy) است؛ پدیده‌ای که امروزه در دنیای زیست شناسی و پزشکی بسیار مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یکی از کلیدی‌ترین مکانیزم‌های دفاعی بدن در برابرسرطان، پیری، بیماری و تحلیل سلولی شناخته می‌شود.
اتوفاژی چیست؟
واژه‌ی «اتوفاژی» از دو واژه‌ی یونانی «auto» (خود) و «phagy» (خوردن) گرفته شده و به طور تحت‌اللفظی به معنای “خودخواری” است. اتوفاژی در واقع فرایندی حیاتی در سلول‌های بدن است که طی آن، بخش‌های آسیب‌دیده، پیر و ناکارآمد سلول، شناسایی و توسط خود سلول تجزیه و بازیافت می‌شود. این مواد تجزیه‌شده مجدداً برای تولید اجزای جدید و سالم سلولی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اتوفاژی همانند سیستم بازیافت داخلی بدن عمل می‌کند. زمانی که این سیستم به درستی کار می‌کند، بدن می‌تواند سلول‌های آسیب‌دیده و سرطانی را ازبین ببرد. این فرآیند نقش مهمی در حفظ سلامت عمومی بدن، کند کردن روند پیری و جلوگیری از بروز بیماری‌هایی چون سرطان، آلزایمر، پارکینسون و دیابت ایفا می‌کند.
چگونه اتوفاژی را فعال کنیم؟
خوشبختانه فعال‌سازی اتوفاژی نیازی به دارو یا درمان‌های پیچیده ندارد. رعایت برخی شیوه‌های سادۀ زندگی می‌تواند به فعال شدن این مکانیزم کمک کند:
1.گرسنگی‌های متناوب:
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که گرسنگی کنترل‌شده، یکی از مؤثرترین راه‌ها برای تحریک فرآیند اتوفاژی است. در این روش، فرد طی ساعاتی از شبانه روز از خوردن غذا پرهیز کرده و تنها در بازه‌ای مشخص غذا می‌خورد. این وضعیت باعث می‌شود بدن برای تأمین انرژی، به سمت مصرف منابع داخلی یعنی بازیافت سلولی حرکت کند.
2. ورزش منظم:
ورزش‌های هوازی مانند پیاده‌روی سریع، دویدن و دوچرخه‌سواری، با افزایش نیاز بدن به انرژی، موجب تحریک اتوفاژی و تأمین سوخت سلولی می‌شوند.
3. خواب با کیفیت:
بسیاری از فرایندهای ترمیمی بدن در زمان خواب شبانه انجام می‌گیرند. خواب عمیق و کافی، فرصتی طلایی برای فعال‌سازی اتوفاژی در سطح سلولی است.
شمشیر دو لبه
در جهانی که پژوهش‌های سرطان به سرعت در حال پیش‌روی است و ما هر روز بیشتر به دنبال راه‌هایی نوین برای درمان آن می‌گردیم، درک این سازوکار سلولی و نسبت پیچیده‌اش با سرطان، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
«پاکسازی سلولی» گاهی ناجی است و گاهی همدست دشمن. گرچه اتوفاژی یک مکانیسم محافظتی و مفید است، اما اگر بیش از اندازه یا بی‌قاعده فعال شود، می‌تواند به سلول‌های سالم آسیب برساند. برای مثال، در برخی بیماری‌های عصبی، اتوفاژی کنترل نشده باعث تخریب سلولی بیش ازحد شده و به تشدید بیماری منجر می‌شود. به همین دلیل، حفظ تعادل در فعالیت این سیستم، بسیار حیاتی است.
سرطان نه تنها دشمن جان، که استاد فریب و استتار است. سلول‌های سرطانی گاهی از همان اتوفاژی که برای حفظ سلامت بدن طراحی شده، سوءاستفاده می‌کنند تا بیشتر زنده بمانند، رشد کنند و گسترش یابند. از این رو، اتوفاژی به شمشیری دو لبه در نبرد با سرطان تبدیل شده است.
در جهانی که پژوهش‌های سرطان به سرعت در حال پیش‌روی است و ما هر روز بیشتر به دنبال راه‌هایی نوین برای درمان آن می‌گردیم، درک این سازوکار سلولی و نسبت پیچیده‌اش با سرطان، ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است.
اتوفاژی؛ نجات‌دهنده یا همدست دشمن؟
در مراحل اولیۀ شکل‌گیری سرطان، اتوفاژی نقش یک قهرمان را دارد. وقتی سلولی دچار آسیب DNA یا استرس اکسیداتیو می‌شود (عواملی که ممکن است آن را به سمت سرطانی شدن ببرند)، سیستم اتوفاژی فعال می‌شود، بخش‌های معیوب را پاکسازی می‌کند و به بازگرداندن تعادل کمک می‌کند. در این حالت، اتوفاژی جلوی سرطانی شدن سلول‌ها را می‌گیرد. به همین دلیل دانشمندان می‌گویند اتوفاژی در مراحل ابتدایی، ضد سرطان عمل می‌کند.
اما داستان به همین‌جا ختم نمی‌شود.
در مراحل پیشرفته‌ترِ سرطان، مخصوصاً زمانی که تومور شکل گرفته و در حال رشد سریع است و دارای مقاومت نسبت به داروهاست، سلول‌های سرطانی یاد می‌گیرند از همین مکانیسم اتوفاژی برای زنده ماندن در شرایط سخت استفاده کنند. مثلاً در هنگام کمبود اکسیژن یا مواد مغذی؛ و یا حتی در پاسخ به شیمی درمانی، از اتوفاژی بهره می‌برند تا انرژی تولید کنند، زباله‌های سلولی خودشان را ازبین ببرند و به نوعی به بقا ادامه دهند.
در این شرایط، اتوفاژی تبدیل به یک مکانیزم دفاعی برای سلول‌های سرطانی می‌شود، نه برای بدن!
آنچه که برای بهره برداری صحیح از این مکانیسم فوق‌العاده باید بدانیم، اعتدال در راه‌های فعال‌سازی آن است. گرسنگی به میزان مشخص و تحت نظر پزشک و البته پیش از سرطانی شدن سلول‌ها، یکی ازمهم‌ترین و و اثبات شده ترین راه‌ها برای به کار بردن فرآیند اتوفاژی جهت مقابله با سرطان است. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت اتوفاژی، قهرمان خاموشی است که در دل تاریکی، با تلاش پیوسته‌اش، بدن ما را جوان، زنده و سالم نگه می‌دارد. تنها مسئولیت ما این است که به آن فرصت دهیم تا «در مسیردرست» بدرخشد.
source