سلاح برای عربستان، سرمایه‌گذاری برای آمریکا؛ چه کسی برنده معامله است؟

فرارو- الکساندر وارد خبرنگار برجسته حوزه امنیت ملی روزنامه وال استریت ژورنال

به گزارش فرارو به نقل از روزنامه وال استریت ژورنال، در نخستین روز از سفر چهار روزه‌اش به خاورمیانه، دونالد ترامپ با استقبال پرزرق‌وبرق پادشاهی عربستان وارد ریاض شد و در فضایی آکنده از تشریفات، از لغو تحریم‌ها علیه سوریه خبر داد، قراردادهای سرمایه‌گذاری کلان با سعودی‌ها به امضا رساند و هم‌زمان پیامی صریح برای تهران فرستاد.

رئیس‌جمهور آمریکا با شور و شعف اعلام کرد که توافقاتی به ارزش ۳۰۰ میلیارد دلار با عربستان سعودی امضا کرده و هدف‌گذاری کرده است تا این رقم را ظرف چهار سال آینده دو برابر کند. او در ادامه، ولیعهد محمد بن سلمان را مورد تمجید قرار داد و از ریاض خواست مسیر عادی‌سازی روابط با اسرائیل را در پیش گیرد؛ آن‌هم در حالی‌که جنگ در غزه همچنان ادامه دارد و فلسطینی‌ها هرگز تا این اندازه از حق حاکمیت خود دور نبوده‌اند؛ شرطی دیرینه که سعودی‌ها سال‌هاست بر آن پای می‌فشارند.

مژده برای دمشق و هشدار برای تهران

دونالد ترامپ در سخنانی به ایران اولتیماتوم داد و اعلام کرد که هدف اصلی‌اش، جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی به سلاح هسته‌ای است. او با لحنی هشدارآمیز گفت: «به هر طریقی که شده، تصمیم‌تان را بگیرید» و تهدید کرد در صورت تداوم برنامه‌ هسته‌ای تهران، «فشار حداکثری سنگینی» در راه خواهد بود. رئیس‌جمهور آمریکا تصریح کرد که «این پیشنهاد تا همیشه روی میز نخواهد ماند». هم‌زمان، ترامپ از لغو تحریم‌های آمریکا علیه سوریه خبر داد؛ اقدامی که به گفته او، قرار است به دولت جدید دمشق فرصتی برای احیای اقتصادی بدهد. او تاکید کرد «اکنون نوبت درخشش آن‌هاست. ما همه تحریم‌ها را برمی‌داریم.»

پیام اصلی ترامپ روشن و بی‌پرده بود: تا زمانی که سرمایه‌های خاورمیانه به‌سوی اقتصاد آمریکا سرازیر می‌شود، ایالات متحده در منطقه خواهد ماند و به شرکای خود نزدیک‌تر خواهد شد. او در تمجید از پادشاهی‌های نفت‌خیز خلیج فارس گفت: «شما معجزه‌ای مدرن به سبک عربی آفریدید» دونالد ترامپ با اشاره به الگوی کشورهای حوزه خلیج فارس تاکید کرد: «این کشورها راه را به منطقه نشان داده‌اند؛ مسیر رسیدن به جوامعی امن و منظم با کیفیت زندگی رو به بهبود، اقتصادی شکوفا، آزادی‌های فردی رو به گسترش و ایفای نقشی مسئولانه در عرصه جهانی.»

وقتی طبل‌ها در ریاض می‌کوبند و در غزه، موشک‌ها فرود می‌آیند

سفر دونالد ترامپ به ریاض، با نمایشی باشکوه آغاز شد؛ جایی‌که جنگنده‌های اف-۱۵ سعودی، هواپیمای ریاست‌جمهوری آمریکا را در آسمان فرودگاه بین‌المللی ملک خالد اسکورت کردند. طبل‌ها کوبیده شدند و شیپورها نواخته شد، در حالی‌که محمد بن سلمان، حاکم واقعی عربستان سعودی بر روی فرشی به رنگ اسطوخودوس که زیر پای رئیس‌جمهور آمریکا گسترده شده بود، به استقبال او رفت. دو طرف سپس وارد ترمینال فرودگاه شدند تا در مراسمی خصوصی که با پرچم‌های برافراشته ایالات متحده و عربستان تزئین شده بود، از ترامپ و اعضای بلندپایه هیأت همراهش از جمله مارکو روبیو، وزیر خارجه و پیت هگست، وزیر دفاع به‌طور رسمی استقبال شود.

دونالد ترامپ و محمد بن سلمان در ادامه، با شماری از مقامات دولتی و چهره‌های برجسته اقتصادی دیدار و خوش‌وبش کردند و پیش از صرف ناهار رسمی در دربار سلطنتی، گفت‌وگویی مفصل با مهمانان سرشناسی چون ایلان ماسک، میلیاردر شناخته‌شده و جیانی اینفانتینو، رئیس فدراسیون جهانی فوتبال داشتند. با این حال، شکوه و جلال این سفر نتوانست سایه سنگین چالش‌های ژرف منطقه را پنهان کند. دونالد ترامپ به خاورمیانه‌ای قدم گذاشت که به‌شدت دگرگون شده است؛ منطقه‌ای که طی نزدیک به دو سال گذشته، از زمان حملات حماس به اسرائیل در ۷ اکتبر ۲۰۲۳ و عملیات مرگبار ارتش اسرائیل در غزه که ده‌ها هزار کشته بر جای گذاشت، درگیر بحران و آشوب است.

احمد الشرع، رهبر جدید سوریه اسلام‌گرای جنجالی که سابقه همکاری با داعش در عراق و نزدیکی با القاعده را در کارنامه دارد و همچنان در فهرست تروریستی واشنگتن قرار دارد، اکنون تلاش می‌کند حمایت ایالات متحده را برای بازسازی سوریه جلب کند. او مدعی شده که از افراط‌گرایی فاصله گرفته و وعده داده حکومتی فراگیر و مشارکت‌محور تشکیل خواهد داد.  احمد الشرع، که از طریق واسطه‌ها پیام‌هایی به اسرائیل فرستاده، اعلام کرده آماده است تا زمینه فعالیت شرکت‌های نفت و گاز آمریکایی در سوریه را فراهم کند. مقامات سوری می‌گویند او قصد دارد در دیدار خود با ترامپ، چشم‌انداز بازسازی کشور را در قالب طرحی مشابه «مارشال» ارائه دهد؛ مدلی که در آن، شرکت‌های غربی و آمریکایی، در رقابت با چین و سایر قدرت‌ها، نقش محوری در بازسازی سوریه ایفا خواهند کرد.

پایان انزوای دمشق؟ بن‌سلمان و اردوغان در نقش معماران سوریه جدید

دونالد ترامپ اعلام کرد که پس از مشورت با رجب طیب اردوغان و محمد بن سلمان، تصمیم به لغو تحریم‌های سوریه گرفته است. او با لحنی کنایه‌آمیز گفت: «من برای ولیعهد چه کارهایی که نمی‌کنم!» این اعلام، بلافاصله با جشن و پایکوبی در سوریه همراه شد و در کشورهای همسایه از جمله اردن و لبنان با استقبال قابل توجهی روبه‌رو شد. «ما باید به سوریه جدید فرصت دهیم تا خود را بازسازی کرده و به شکوفایی برسد. هیچ تضمینی وجود ندارد، اما اگر این کشور از نظر اقتصادی در تنگنا بماند، تقریباً می‌توان گفت که زمینه برای آشوب و رشد افراط‌گرایی فراهم خواهد شد.» این را دن شاپیرو، مقام پیشین وزارت دفاع در دولت بایدن که بر امور خاورمیانه نظارت داشت، بیان کرد و افزود: «این قمار درستی است.»

اما همه به این اندازه خوش‌بین نبودند. سناتور لیندسی گراهام، جمهوری‌خواه ایالت کارولینای جنوبی هشدار داد که سوریه همچنان در فهرست کشورهای حامی تروریسم قرار دارد و هرگونه لغو این وضعیت، مستلزم بررسی و تأیید کنگره است. او در اظهاراتی تأکید کرد: «لغو تحریم‌هایی که با رأی کنگره تصویب شده‌اند، فرایندی پیچیده و قانونی دارد. در حالی‌که مایلم بازیگران جدید در سوریه تقویت شوند، این روند باید با هماهنگی متحدان‌مان به‌ویژه دوستان ما در اسرائیل انجام گیرد تا نگرانی‌های امنیتی متعددی که هنوز پابرجاست، برطرف شود.» در همین حال، بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل، خواستار «خلع سلاح کامل جنوب سوریه» شد و اعلام کرد که نیروهای وابسته به دولت جدید دمشق نباید در آن منطقه مستقر شوند.

آیا ریاض با تل‌آویو آشتی می‌کند یا فقط وقت می‌خرد؟

سفر ترامپ به خلیج فارس، او را به سواحل روبه‌روی ایران می‌رساند؛ آن‌هم در زمانی که دولتش درگیر تلاش‌های دیپلماتیک فشرده‌ای برای مهار برنامه هسته‌ای تهران است. با این‌حال، دور چهارم گفت‌وگوها میان مقامات آمریکایی و ایرانی که روز یکشنبه برگزار شد، بدون پیشرفت ملموس به پایان رسید.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا تاکنون در تلاش‌هایش برای میانجی‌گری در دستیابی به توافق آتش‌بس و آزادی گروگان‌ها در غزه ناکام مانده است؛ توافقی که عربستان سعودی آن را پیش‌شرط اصلی برای هرگونه گفت‌وگوی عادی‌سازی با اسرائیل عنوان کرده است. با این حال، ترامپ موفق شد روز دوشنبه، آخرین گروگان زنده آمریکایی به نام ادن الکساندر را آزاد کند؛ اقدامی که به‌سرعت مورد توجه رسانه‌ها قرار گرفت.

در سخنرانی خود، ترامپ بار دیگر از عربستان سعودی خواست تا به توافق‌نامه‌های ابراهیم بپیوندد؛ مجموعه‌ای از توافقات که زمینه‌ساز عادی‌سازی روابط اقتصادی، سیاسی و فرهنگی با اسرائیل است. اگرچه ریاض همچنان به‌دلیل حملات اسرائیل به غزه و رد آشکار راه‌حل دو کشوری از سوی تل‌آویو از این اقدام خودداری می‌کند، اما این مانع نشد که ترامپ با تمام قوا، این موضوع را در رأس دستورکار دیپلماتیک خود قرار ندهد.

دونالد ترامپ در سخنرانی خود گفت: «روزی که عربستان سعودی به ما بپیوندد، روزی خاص برای خاورمیانه خواهد بود؛ روزی که تمام جهان نظاره‌گر آن خواهد بود. با این اقدام، شما به من افتخار بزرگی خواهید داد و همچنین به همه کسانی که برای آینده این منطقه سخت جنگیده‌اند. اما این تصمیم را در زمان مناسب خودتان خواهید گرفت.» در این میان، جنبه‌ای شخصی نیز بر فضای سفر سایه افکنده است: نحوه بهره‌برداری مالی ترامپ و خانواده‌اش از دولت‌های خارجی از جمله کشورهایی که در برنامه این سفر قرار دارند. در همین راستا، دولت ترامپ به‌تازگی به دلیل مذاکرات با قطر بر سر پذیرش یک هواپیمای لوکس قطری به‌عنوان نسخه جدید «ایرفورس وان»، با موجی از انتقاد و بررسی‌های رسمی مواجه شده است.

سلاح برای سعودی، اف-۱۵ برای قطر، دلار برای آمریکا!

سه کشور عربی حاشیه خلیج فارس تصمیم گرفته‌اند مسائل حساس سیاست خارجی را پشت درهای بسته و در جلسات خصوصی با مقامات آمریکایی مطرح کنند، در حالی‌که در فضای عمومی، تمرکز اصلی بر هم‌راستاسازی منافع اقتصادی با واشنگتن خواهد بود. پیش از آغاز سفر ترامپ، وزارت خارجه ایالات متحده با فروش احتمالی موشک‌های پیشرفته هوا‌به‌هوا و تسلیحات هدایت‌شونده دقیق به عربستان سعودی موافقت کرد. هم‌زمان، وزارت خزانه‌داری اعلام کرد که روند سرمایه‌گذاری منابع مالی متحدان و شرکای آمریکا در بازار داخلی را تسهیل خواهد کرد؛ درخواستی که مدت‌هاست از سوی امارات متحده عربی مطرح شده بود.

به‌گفته مقامات آمریکایی و منطقه‌ای، قطر نیز ممکن است در آستانه نهایی‌سازی توافقی برای خرید جنگنده‌های اف ۱۵ باشد و امارات تلاش دارد تا خرید جنگنده‌های پیشرفته اف ۳۵ را که در پایان دوره نخست ترامپ وعده داده شده و در دولت بایدن مسدود شده بود، بار دیگر به جریان بیندازد.

استیون ورتهایم، پژوهشگر ارشد در برنامه «سیاست ایالتی آمریکا» در بنیاد کارنگی می‌گوید: «برای ترامپ، معامله‌کردن صرفاً یک هدف نیست؛ بلکه ایدئولوژی شخصی اوست. در ذهن او، هر تعامل بین‌المللی خواه با متحدان باشد یا دشمنان باید به یک معامله ختم شود.» پس از عربستان سعودی، دونالد ترامپ راهی دوحه خواهد شد تا با شیخ تمیم بن حمد آل‌ثانی، امیر قطر دیدار کند. این گفت‌وگوها قرار است طیفی از موضوعات انرژی و سرمایه‌گذاری را در بر بگیرد، اما محور اصلی آن به‌احتمال زیاد سیاست خارجی خواهد بود. سفر ترامپ در امارات متحده عربی پایان می‌یابد؛ کشوری که متعهد شده در طول دهه آینده، ۱.۴ تریلیون دلار در ایالات متحده سرمایه‌گذاری کند.