مقایسه و تحلیل نرخ سود سپرده بانکی سایر کشورهای جهان

نویسنده:
فرشاد قاسمعلی

یکی از نکات کلیدی در مقایسه نرخ‌ بهره سپرده در کشورهای مختلف، سطح توسعه اقتصادی است. کشورهای توسعه‌یافته مانند ایالات متحده، ژاپن و کشور‌های عضو منطقه یورو معمولاً نرخ‌ سود سپرده پایین‌تری نسبت به کشورهای توسعه نیافته یا در حال توسعه تعیین می‌کنند. در این مطلب نرخ سود سپرده سایر کشورها در حوزه بانکداری را بررسی کرده‌ایم.

از نکات مهمی که باید در نظر گرفت، سیاست پولی بانک مرکزی در هر کشور است. بانک‌های مرکزی نقش مهمی در تعیین نرخ‌های بهره سپرده با تنظیم نرخ بهره معیار دارند. به عنوان مثال، فدرال رزرو در ایالات متحده نرخ بهره فدرال را کنترل می‌کند یا بانک مرکزی اروپا نرخ سود سپرده را برای کشورهای منطقه یورو را تعیین می‌کند. بنابراین بانک‌ مرکزی کشورها نرخ‌ بهره را بر اساس تورم، رشد اقتصادی و سایر عوامل کلان اقتصادی تنظیم می‌کنند تا عرضه پول و حجم نقدینگی در جامعه را کنترل کنند. به علت اهمیت نرخ تورم در تعیین نرخ سود، در این مطلب ارتباط نرخ تورم بر تعیین نرخ بهره را بررسی خواهیم کرد.

جالب است بدانید برخی از کشور‌ها دارای سود سپرده منفی بوده‌اند. یعنی علاوه بر اینکه به شما سود نمی‌دهند، مبلغی نیز از شما دریافت می‌کنند. در ادامه با منطق نرخ سود سپرده منفی بیشتر آشنا می‌شویم.

عوامل تاثیر‌گذار بر نرخ سود سپرده سایر کشورهای جهان

با توجه به بررسی انجام شده تیم رده از طریق منابعی همچون بانک جهانی، وبسایت تحلیلی و اقتصادی کشور‌های مختلف در جهان، چندین عامل تاثیر‌گذار بر نرخ سود سپرده بانکی در کشورهای جهان را بدست آورده و به صورت طبقه‌بندی شده به صورت ذیل آورده‌ایم:

مقررات و سیاست‌های دولتی:

به عنوان مثال، برخی کشورها مقرراتی دارند که حداکثر نرخ بهره‌ای که بانک‌ها می‌توانند بر سپرده‌ها ارائه دهند را محدود می‌کند، در حالی که برخی دیگر چنین محدودیت‌هایی ندارند. این مقررات بر رقابت در بخش بانکی تأثیر می‌گذارد و در نهایت نرخ‌های بهره سپرده را تعیین می‌کند. علاوه بر این، سیاست‌های دولتی مانند مشوق‌های مالیاتی برای پس‌انداز می‌تواند بر نرخ‌های بهره سپرده تأثیر بگذارد و افراد و کسب‌وکارها را تشویق یا دلسرد کند تا پول خود را در حساب‌های پس‌انداز سپرده‌گذاری کنند.

سطح رقابت در بخش بانکی:

سطح رقابت در بخش بانکی یکی دیگر از نکات مهمی است که باید در تحلیل نرخ‌های بهره سپرده در نظر گرفت. در بازارهای رقابتی، بانک‌ها ممکن است نرخ‌های بهره بالاتری بر سپرده‌ها ارائه دهند تا مشتریان را جذب کرده و سهم بازار خود را افزایش دهند. از سوی دیگر، در بازارهای انحصاری یا الیگوپولیستی، بانک‌ها ممکن است نرخ‌های بهره سپرده را پایین نگه دارند تا سودآوری خود را حفظ کنند. حضور بانک‌های آنلاین و شرکت‌های فین‌تک که حساب‌های پس‌انداز با بازده بالا ارائه می‌دهند نیز می‌تواند بر نرخ‌های بهره سپرده بانک‌های سنتی تأثیر بگذارد. (صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز به دلیل پرداخت نرخ سود بالا تاثیر بسزایی دارند.)

تاثیر نرخ‌های تورم و ثبات نرخ ارز پایه (بیشتر در کشور‌های در حال توسعه)

نرخ‌های تورم و ثبات ارز عوامل مهمی هستند که بر نرخ‌های بهره سپرده در کشورهای مختلف تأثیر می‌گذارند. نرخ‌های تورم بالا قدرت خرید پول را در طول زمان کاهش می‌دهد و منجر به نرخ‌های بهره اسمی بالاتر بر سپرده‌ها می‌شود تا جبران کاهش ارزش واقعی را کند. کشورهایی با ارزهای ناپایدار ممکن است نرخ‌های بهره سپرده بالاتری ارائه دهند تا سرمایه‌گذاران را جذب کرده و در برابر کاهش ارزش ارز محافظت کنند.

محیط اقتصادی جهانی و سیاست‌های پولی اقتصادهای بزرگ

نمونه‌ای از اقتصاد‌های بزرگ مانند ایالات متحده، اتحادیه اروپا و چین نیز بر نرخ بهره سپرده‌ها در سایر کشورها تأثیر می‌گذارد. به عنوان مثال، تغییرات در نرخ بهره فدرال رزرو می‌تواند بر نرخ بهره سپرده‌ها در کشور‌های در حال توسعه تأثیر بگذارد و جریان‌های سرمایه و نرخ‌های ارز را تحت تأثیر قرار دهد.

عوامل جمعیتی مانند توزیع سنی جمعیت و سطح درآمد

جمعیت‌های مسن‌ با نرخ‌های پس‌انداز بالاتر ممکن است تقاضا برای سپرده‌ها را افزایش دهند و بانک‌ها را وادار کنند تا نرخ‌های بهره رقابتی‌تری ارائه دهند تا این مشتریان را جذب کنند.

کشورهایی با نابرابری درآمدی بالا یا نرخ‌های پس‌انداز پایین ممکن است نرخ‌های بهره سپرده کمتری داشته باشند زیرا بانک‌ها با رقابت کمتری برای سپرده‌ها مواجه هستند.

نگرش‌های فرهنگی

نگرش‌های فرهنگی نسبت به پس‌انداز و سرمایه‌گذاری می‌تواند بر نرخ بهره سپرده‌ها تأثیر بگذارد، زیرا برخی جوامع سنت قوی پس‌انداز دارند در حالی که دیگران مصرف و سرمایه‌گذاری در سایر کلاس‌های دارایی را اولویت می‌دهند.

شاخص‌های کلان اقتصادی

شاخص‌های کلان اقتصادی مانند رشد تولید ناخالص داخلی، نرخ بیکاری و تراز تجاری می‌توانند بینش‌هایی در مورد سلامت اقتصادی یک کشور و تأثیر بالقوه آن بر نرخ بهره سپرده‌ها ارائه دهند. کشورهایی با رشد اقتصادی قوی و نرخ بیکاری پایین ممکن است نرخ‌های بهره سپرده بالاتری داشته باشند تا تورم را کنترل کرده و سرمایه‌گذاری خارجی را جذب کنند. برعکس، کشورهایی که با چالش‌های اقتصادی مانند رکود یا بیکاری بالا مواجه هستند، ممکن است نرخ‌های بهره را کاهش دهند تا اقتصاد را تحریک کرده و وام‌دهی و سرمایه‌گذاری را تشویق کنند.

در ادامه نرخ سود سپرده کشورهای مختلف را بررسی می‌کنیم. این نکته را توجه کنید که بازده نرخ سود کشورهای مختلف تحت تاثیر عوامل مختلف در زمان مختلف است. وجود برخی اوراق‌های سود‌دار، رقابت بانک ، نرخ تورم، نرخ ارز، مناسبات سیاسی و … وجود نرخ‌های متنوع در یک کشور را مقدور می‌سازد. در این مقاله سعی شده داده‌ها بر اساس منابع معتبری همچون:

• وبسایت بانک جهانی
• بانک فدرال رزرو ایالات متحده
• وبسایت و خبرگزاری‌های معتبر کشور مد نظر
• صندوق بین‌المللی پول
• داده وبسایت آنلاین tradingeconomics
• یورو استات

آورده شده است. احتمال تغییر این نرخ‌های در بازه زمانی کوتاه مدت وجود دارد. چون بسیاری از کشور‌ها تغییر نرخ سود سپرده جزئی از سیاست‌های کلان اقتصادیشان است و در راستای مدیریت اقتصاد کشور آن را تغییر می‌دهند. پس توجه کنید، نرخ‌های بهره به صورت حدودی (تقریبی) است. برخی از کشور‌ها مانند ایران اطلاع از نرخ بهره سپرده کار سختی است. از یک سو نرخ‌های مصوب بانک مرکزی برای سپرده‌های مدت‌دار مطرح است (که در حال حاضر بالاترین نرخ 22.5% است) از سوی دیگر وجود نرخ‌های بهره همچون اوراق، صندوق‌های سپرده‌گذاری، نرخ‌های ترجیحی متناسب با مبلغ سپرده (برخی بانک‌ها برای جذب سپرده استفاده می‌کنند) و … است. مد نظر تیم بررسی رده نرخ‌های بهره مصوب کشور‌ها است.

نرخ سود سپرده منطقه یورو

کشور‌هایی که “یورو” را به عنوان پول رسمی خود پذیرفته‌اند، اصطلاها کشورهای منطقه یورو نامیده می‌شوند. در حال حاضر 20 کشور در منطقه یورو عضو هستند. (تا سال 2025)

سیاست‌های پولی کشور‌های عضو منطقه یورو تحت نظارت بانک مرکزی اروپا تنظیم می‌شود.

این کشور‌ها عبارت‌اند از:

بانک مرکزی اروپا از سال 2014 نرخ بهره منفی را به منظور تحریک اقتصاد منطقه یورو در شرایط رکود اقتصادی و تورم پایین به کار گرفت. این سیاست منجر به کاهش نرخ سود تسهیلات شده و از طرفی منجر به کاهش سودآوری بانک‌ها و افزایش خطرات مالی منجر شده بود. در سال‌های اخیر، بانک مرکزی اروپا به تدریج به سمت افزایش نرخ‌ها حرکت کرده است تا از بروز مشکلات مالی جلوگیری کند. با این حال نرخ سود سپرده‌های بانکی در منطقه یورو به طور کلی بسیار پایین است.

• بر اساس داده‌های اخیر(تا ژانویه 2025)، نرخ سود سپرده‌های بانکی در منطقه یورو به صورت میانگین به شرح ذیل است:

سپرده با سررسید یکسال: حدود 2.33%

سپرده های قابل برداشت کمتر یکسال با اطلاع بانک: 1.72%

سپرده های دیداری: حدود 0.34% – به زبان ساده سپرده های دیداری سپرده هایی هستند که برای پرداخت جاری و روزمره استفاده می شوند.

همانطور که نرخ بهره در کشور‌های منطقه یورو پایین است بایستی گفت نرخ تورم نیز در این کشورها نیز پایین و با ثبات است. در ادامه نرخ تورم کشورهای منطقه یورو را بررسی کردیم:

بیشترین سود سپرده بانک‌ها در سال 1403 

تورم  در منطقه یورو

همانطور که پیش‌تر بررسی شد، یکی از عوامل تاثیر‌گزار در نرخ سود، میزان تورم یک کشور است. نرخ سود سپرده بالا معمولا در کشورهایی که تورم زیادی دارند به چشم می‌خورد. میانگین تورم در کشور‌های منطقه یورو 2.5% است. پس می‌توان پیش‌بینی کرد که کشور‌های منطقه یورو نبایستی سود سپرده بالایی داشته باشند.

برای بررسی دقیق‌تر و فهم ارتباط معنادار نرخ سود سپرده یک کشور با نرخ  تورم، جدولی تهیه کردیم که نرخ تورم کشور‌های منطقه یورو را نشان می‌دهد:

در میان کشورهای عضو منطقه یورو، استونی با 4.5% دارای بالاترین نرخ تورم انتهای مارس2025 (ابتدای فروردین 1404) بوده است. در مقابل، پایین‌ترین نرخ تورم نیز با 0% در اسلوونی ثبت شده است.

با عنایت به نرخ تورم، می‌توان ادعا کرد که از بین 20 کشور حاضر، 7 کشور نرخ تورم آن‌ها بالاتر از نرخ بهره است. البته این اختلاف بسیار جزئی است و می‌توان آن را در اتخاذ برخی سیاست‌های اقتصادی (البته سیاسی) آن کشور دانست.

کدام کشور‌ها بیشترین نرخ بهره را دارند؟ (15 کشور با بیشترین نرخ بهره)

15 کشوری که بالاترین نرخ بهره را می‌دهند گردآوری کرده‌ایم. متاسفانه کشور ایران نیز جزئی از 15 کشور با بالاترین نرخ سود بانکی است. همانطور که گفتیم بالا بودن نرخ سود بانکی در یک کشور اتفاق جالبی نیست، مگر شکافت نرخ تورم و نرخ بهره بسیار کم بوده و یا نرخ تورم کمتر از نرخ بهره قرار بگیرد.

• میانگین نرخ سود در کشورهای ونزوئلا، زیمباوه و آرژانتین بالاست. همانطور که پیش‌تر اشاره شد بالا بودن نرخ تورم معمولا در کشورهایی که اقتصاد کم رقمی دارند رخ می‌دهد. البته برای تایید این موضوع بایستی سایر متغیرهای اقتصادی بررسی شود. مهمترین آن نرخ تورم است. در نمودار زیر نرخ بهره 15 کشور را با نرخ تورم آن‌ها مقایسه کرده‌ایم:

• خب همانطور که ملاحضه می‌شود، نرخ تورم کشور زیمباوه بسیار بالا بوده و شکافت نرخی عمیقی با نرخ بهره دارد. کشور‌های هند، اوگاندا و ازبکستان نوضعیت بهتری دارند و این شکافت به مراتب کمتر است. البته تاکید می‌شود در این مطلب صرفا نرخ بهره با معیار نرخ تورم قیاس می‌شود.
• نرخ تورم در کشور ایران طی سال 1403، 37% اعلام شده است. تا سال 1396 نرخ سود و نرخ تورم کشور ایران تناسب خوبی داشت. متاسفانه از سال 1396 به بعد نرخ تورم از نرخ بهره پیشی گرفت و در سال‌های 1399 و 1400 به بالاترین سطح رسید. در ادامه به صورت جزئی از نرخ سود کشور ایران و نرخ تورم آن خواهیم نوشت.

کدام کشور‌ها کمترین نرخ سود بانکی را می‌دهند؟

15 کشوری که نرخ سود پایینی دارند را در نمودار زیر بررسی کرده‌ایم:

• یکی از جالب‌ترین کشور‌ها در بحث نرخ بهره بانکی کشور ژاپن است. کشور ژاپن سال‌های سال دارای نرخ بهره منفی بوده است. بله، نرخ بهره منفی! برای شما جالب است که بدانید نرخ بهره منفی به شما سود نمی‌دهد، بلکه مبلغی نیز بابت نگهداشت سپرده از شما پول می‌گیرند. این اقدام به صورت مستقیم جریان نقدینگی کشور بستگی دارد. در ادامه کشور‌های که دارای سابقه نرخ منفی سپرده بودند را برای شما گرده هم آوردیم.
• کشور سوئیس هم از آن کشورهای اروپایی با نرخ بهره تقریبا ثابت و پایین است. البته این را می‌توان از اقتصاد نظام‌مند آن پی برد.

• همانطور که مشاهده می‌شود، نزدیکی نرخ تورم و نرخ بهره در کشورهایی مانند اسپانیا، ایتالیا، سوئیس و … نشانه هایی از ثبات اقتصادی در این کشور ها است.

نرخ سود سپرده منفی به چه معناست و چه کشور‌هایی نرخ سود سپرده منفی دارند؟

نرخ بهره منفی سپرده به این معناست که بانک‌ها برای نگهداری سپرده‌های خود در بانک مرکزی باید هزینه پرداخت کنند. این امر باعث می‌شود که بانک‌ها به جای نگهداری پول، آن را به وام‌دهی و سرمایه‌گذاری اختصاص دهند تا از پرداخت هزینه جلوگیری کنند.

نتیجه آن:

• نرخ‌های بهره پایین‌تر یا منفی به تحریک مصرف و سرمایه‌گذاری در اقتصاد کمک می‌کند. نرخ سود سپرده منفی به عنوان یک ابزار سیاست پولی غیرمتعارف، به کشورها کمک می کند تا در شرایط اقتصادی دشوار، رشد و سرمایه‌گذاری را تحریک کنند.
• این سیاست‌ها چالش‌هایی نیز دارد. مانند: کاهش سودآوری بانک‌ها، فرار سرمایه و نوسانات در بازارهای مالی و … . به همین دلیل، بسیاری از کشورها به تدریج به سمت افزایش نرخ‌ها حرکت کرده‌اند تا از بروز مشکلات مالی جلوگیری کنند.

کشورهایی که نرخ سود سپرده منفی را تجربه کرده‌اند، تغییرات قابل توجهی در اقتصاد خود را مشاهده کرده‌اند. این سیاست‌ها معمولاً به منظور تحریک رشد اقتصادی در شرایط رکود یا تورم پایین اتخاذ می‌شوند. در ادامه به بررسی تغییرات اقتصادی در برخی از این کشورها می‌پردازیم.

منطقه یورو (Euro Area)

از ژوئن ۲۰۱۴، بانک مرکزی اروپا (ECB) نرخ بهره تسهیلات سپرده را به -۰.۱٪ کاهش داد و تا -۰.۵٪ در سال‌های بعد رسید. این سیاست تا اواسط ۲۰۲۲ ادامه داشت.

 ژاپن

 ژاپن از سال 2016 نرخ بهره منفی را به منظور تحریک اقتصاد و خروج از رکود طولانی ‌مدت خود اعمال کرد. این سیاست به بانک‌ها فشار آورد تا وام‌دهی را افزایش دهند و مصرف را تحریک کنند. با این حال، به دلیل کاهش سودآوری بانک‌ها و افزایش نگرانی‌ها در مورد فرار سرمایه، بانک مرکزی ژاپن اخیراً تصمیم به پایان دادن به این سیاست گرفته است. این تغییر نشان‌دهنده بهبود نسبی در اقتصاد ژاپن و توانایی آن در دستیابی به اهداف تورمی است.

 سوئد

 سوئد نیز از سال 2015 نرخ بهره منفی را برای تحریک رشد اقتصادی و مقابله با تورم پایین به کار گرفت. این سیاست باعث افزایش وام‌دهی و مصرف شد، اما همچنین نگرانی‌هایی در مورد حباب‌های قیمتی در بازار مسکن و کاهش سودآوری بانک‌ها ایجاد کرد. در سال‌های اخیر، سوئد به تدریج به سمت افزایش نرخ‌ها حرکت کرده است تا از بروز مشکلات مالی جلوگیری کند.

دانمارک

دانمارک از سال 2012 نرخ بهره منفی را برای جلوگیری از افزایش ارزش کرون دانمارکی و تشویق وام‌دهی و سرمایه‌گذاری در اقتصاد خود به کار گرفته است. این سیاست به کاهش نرخ بیکاری و افزایش سرمایه‌گذاری کمک کرده است، اما همچنین باعث نگرانی‌هایی درباره سودآوری بانک‌ها و نوسانات در بازار مسکن شده است.

سوئیس

سوئیس نیز از سیاست نرخ بهره منفی برای جلوگیری از افزایش ارزش فرانک سوئیس و تحریک اقتصاد استفاده کرده است. این سیاست به افزایش وام‌دهی و مصرف کمک کرده، اما همچنین نگرانی‌هایی در مورد سودآوری بانک‌ها و فرار سرمایه ایجاد کرده است.

تحلیل و بررسی نرخ سود بانکی ایران  و نرخ تورم طی یازده سال  گذشته:

• بالاترین نرخ سود بانکی (نرخ مصوب) در سال 1393 و 1402 است.
• بالاترین نرخ تورم در سال 1399 است.
• نرخ سود سالانه در نظر گرفته شده است. تعیین نرخ سود به صورت میانگین مقدور نمی باشد.
• بررسی‌ها نشان می‌دهد، کشور ایران از سال 1393 تا 1396 وضعیت مطلوبی در نرخ سود و نرخ تورم تجربه کرده است. علاوه بر پایین بودن نرخ تورم، تناسب مطلوبی بین نرخ بهره و نرخ تورم وجود داشته است و نرخ بهره نسبت به نرخ تورم پیشتاز بوده است.
• تحلیل کلی از نرخ سود و نرخ تورم در سال 1403: در سال 1403، نرخ سود بانکی سالانه طبق بخشنامه بانک مرکزی 20.5 بوده است و این نرخ برای بعضی از طرح ها تا 30% نیز بوده است، در حالیکه نرخ تورم حدود 37/8 درصد اعلام شده است. این اختلاف نشان دهنده نرخ سود واقعی منفی است، به این معنا که ارزش واقعی سپرده ها به دلیل تورم کاهش یافته است. نرخ سود پایین تر از نرخ تورم باعت کاهش قدرت خرید سپرده گزاران و تشویق به سرمایه گذاری در دارایی هایی مانند طلا یا ارز می شود، زیرا نظام بانکی با تورم همسو نیست.

پیوست: نرخ بهره بانک مرکزی کشورهای مختلف (به روزرسانی: اردیبهشت ماه 1404)