اقتصاد۲۴- محمد آیتی: «بازار سرمایه» ساختاری منظم و قانون‌مند دارد که با هدف تأمین منابع مالی بلندمدت برای شرکت‌ها و دولت‌ها و همچنین ایجاد بستری برای سرمایه‌گذاری عمومی فعالیت می‌کند. این بازار با فراهم‌کردن امکان تأمین مالی برای کسب‌وکارها، افزایش شفافیت اقتصادی، توزیع بهینه منابع و جذب سرمایه‌های خرد، نقش مهمی در توسعه اقتصادی کشور‌ها ایفا می‌کند.
بازار سرمایه چیست؟
بازار سرمایه یکی از ارکان اصلی نظام مالی به‌شمار می‌رود که بستر لازم را برای تأمین منابع مالی بلندمدت دولت‌ها، شرکت‌ها و سایر نهادها فراهم می‌سازد. در این بازار، ابزار‌هایی مانند سهام، اوراق مشارکت، اوراق بدهی و سایر اوراق بهادار منتشر و معامله می‌شوند. هدف اصلی بازار سرمایه، جذب سرمایه از افراد و نهادها و تخصیص آن به بخش‌های مولد اقتصادی است، به‌گونه‌ای که هم سرمایه‌گذار سود کسب کند و هم شرکت یا دولت بتواند پروژه‌های خود را اجرا کند. این بازار شامل دو بخش اصلی است:
بیشتر بخوانید: صندوق توسعه ملی چیست و چه کارکردی دارد؟
• بازار اولیه
بازار اولیه که در آن اوراق بهادار برای اولین‌بار عرضه و سرمایه به طور مستقیم به منتشرکننده (مثلاً شرکت‌ها) منتقل می‌شود.
• بازار ثانویه
بازار ثانویه که در آن سرمایه‌گذاران می‌توانند اوراقی را که قبلاً خریداری کرده‌اند با یکدیگر معامله کنند.
بازار سرمایه تحت نظارت نهاد‌هایی مانند سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت می‌کند تا شفافیت، سلامت مالی و اعتماد عمومی حفظ شود. این بازار نقش مهمی در رشد اقتصادی، توسعه بازار‌های مالی، جذب سرمایه‌های خرد و کنترل تورم دارد.
ارکان بازار سرمایه در ایران
ارکان بازار سرمایه در ایران نهاد‌های اصلی و کلیدی هستند که وظیفه نظارت، اجرا، تنظیم مقررات و ارائه خدمات در این بازار را بر عهده دارند. این ارکان بر اساس قانون بازار اوراق بهادار (مصوب ۱۳۸۴) شکل گرفته‌اند و ساختار بازار سرمایه کشور را تشکیل می‌دهند. چهار رکن اصلی بازار سرمایه ایران عبارتند از:
۱. شورای عالی بورس و اوراق بهادار
۲. سازمان بورس و اوراق بهادار (سبا)
۳. بورس‌ها (بازار‌های رسمی تحت نظارت سازمان بورس)
۴. نهاد‌های مالی تحت نظارت
نهاد‌های مهم بازار سرمایه
در بازار سرمایه ایران، نهاد‌های متعددی با نقش‌ها و کارکرد‌های مشخص فعالیت می‌کنند. این نهادها زیر نظر سازمان بورس و اوراق بهادار فعالیت دارند و هر یک بخشی از فرآیند تأمین مالی، سرمایه‌گذاری، نظارت و اطلاع‌رسانی را بر عهده دارند. در ادامه، مهم‌ترین نهاد‌های بازار سرمایه ایران معرفی می‌شوند:
۱. شرکت‌های کارگزاری
• واسطه بین سرمایه‌گذاران و بورس‌ها.
• ارائه خدمات خرید و فروش سهام، مشاوره، مدیریت سفارشات، آموزش و تحلیل.
• مثال: کارگزاری مفید، آگاه، فارابی، بانک ملی، بانک صادرات و …
۲. شرکت‌های تأمین سرمایه
• نهاد‌های مالی تخصصی برای طراحی و عرضه اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت و اوراق بدهی.
• نقش مهم در افزایش سرمایه شرکت‌ها و تأمین مالی پروژه‌های بزرگ.
• مثال: تأمین سرمایه نوین، امین، ملت، تمدن و…
۳. شرکت‌های سبدگردانی
• مدیریت اختصاصی دارایی‌های مشتریان به‌صورت حرفه‌ای.
• ایجاد سبد سرمایه‌گذاری متناسب با ریسک‌پذیری هر سرمایه‌گذار.
• تحت نظارت سازمان بورس.
۴. صندوق‌های سرمایه‌گذاری
• نهاد‌هایی که پول سرمایه‌گذاران خرد را جمع‌آوری کرده و به‌صورت تخصصی در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری می‌کنند.
• انواع مختلف: صندوق درآمد ثابت، سهامی، مختلط، طلا، ETF و…
۵. شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری
• ارائه مشاوره تخصصی در زمینه خرید و فروش اوراق بهادار، طراحی پرتفوی و تحلیل بازار.
• مناسب برای سرمایه‌گذاران حقیقی و حقوقی.
۶. شرکت‌های پردازش اطلاعات مالی
• ارائه خدمات آماری، تحلیلی، نرم‌افزاری و اطلاعات بازار سرمایه.
• ابزار مهم برای تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و نهادها.
• مثال: شرکت مدیریت فناوری بورس تهران (TSETMC)
۷. نهاد‌های خودانتظام (SRO)
• نهاد‌هایی مانند بورس‌ها و کانون‌ها که بخشی از مقررات‌گذاری و نظارت را بر عهده دارند.
• کانون کارگزاران بورس و اوراق بهادار
• کانون نهاد‌های سرمایه‌گذاری ایران
• بورس اوراق بهادار تهران
• فرابورس ایران
• بورس کالا
• بورس انرژی
مزایای بازار سرمایه
بازار سرمایه دارای مزایای متعددی برای اقتصاد کلان، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران است. این مزایا شامل:
۱. تأمین منابع مالی بلندمدت برای بنگاه‌ها و دولت‌ها
شرکت‌ها و دولت‌ها می‌توانند بدون اتکا به وام‌های بانکی، از طریق عرضه سهام یا اوراق بدهی، منابع مالی مورد نیاز را جذب کنند.
۲. افزایش شفافیت و پاسخ‌گویی مالی شرکت‌ها
حضور در بازار سرمایه مستلزم ارائه گزارش‌های مالی منظم و شفاف است که موجب ارتقای شفافیت اقتصادی می‌شود.
۳. تقویت سرمایه‌گذاری در اقتصاد ملی
با هدایت پس‌انداز‌های خرد و کلان به‌سوی فعالیت‌های تولیدی و زیرساختی، نرخ سرمایه‌گذاری افزایش پیدا می‌کند.
۴. توزیع عادلانه مالکیت در میان آحاد جامعه
از طریق خرید سهام، مردم می‌توانند در مالکیت شرکت‌های بزرگ مشارکت داشته باشند.
۵. افزایش نقدشوندگی دارایی‌ها
بازار سرمایه امکان خرید و فروش سریع دارایی‌های مالی را فراهم می‌کند، بدون آن‌که ارزش آنها به‌شدت افت کند.
۶. ارتقای کارایی اقتصادی از طریق تخصیص بهینه منابع
منابع مالی به سمت بنگاه‌هایی جریان می‌یابد که عملکرد و سودآوری بهتری دارند.
۷. ابزار مدیریت ریسک برای سرمایه‌گذاران
از طریق ابزار‌های متنوعی مانند اوراق مشتقه، صندوق‌های سرمایه‌گذاری، و تنوع سبد دارایی.
۸. ایجاد فرصت‌های سرمایه‌گذاری متنوع برای مردم
افراد با هر سطح درآمد می‌توانند در بازار سرمایه مشارکت کرده و از سود آن بهره‌مند شوند.
۹. کمک به کنترل تورم و هدایت نقدینگی
با جذب نقدینگی سرگردان و هدایت آن به فعالیت‌های مولد اقتصادی، بازار سرمایه می‌تواند به کاهش فشار تورمی کمک کند.
۱۰. افزایش رقابت‌پذیری بنگاه‌ها
شرکت‌های بورسی با افزایش نظارت و الزامات شفافیت، مجبور به بهبود عملکرد و بهره‌وری می‌شوند.
در مجموع، بازار سرمایه نه‌تنها به تأمین مالی بلندمدت کمک می‌کند، بلکه موجب توسعه پایدار، تعمیق شفافیت و کارایی در اقتصاد نیز می‌شود.
معایب بازار سرمایه
بازار سرمایه با وجود مزایای فراوانی که برای اقتصاد، بنگاه‌ها و سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند، در عمل ممکن است با چالش‌ها و معایبی نیز همراه باشد. آگاهی از این معایب می‌تواند به تحلیل بهتر ریسک‌ها و تصمیم‌گیری منطقی‌تر کمک کند. در ادامه، مهم‌ترین معایب بازار سرمایه آورده شده است:
۱. نوسانات شدید قیمتی
• قیمت سهام و اوراق بهادار ممکن است در بازه‌های کوتاه‌مدت نوسانات شدیدی داشته باشد.
• این نوسان‌ها می‌تواند باعث ضرر سرمایه‌گذاران خرد یا ایجاد بی‌اعتمادی شود.
۲. ریسک‌های سیستماتیک و غیرسیستماتیک
• ریسک‌هایی مانند رکود اقتصادی، بحران‌های سیاسی، تغییر در سیاست‌های دولتی و ریسک‌های خاص شرکت‌ها می‌توانند ارزش سرمایه‌گذاری‌ها را تهدید کنند.
۳. احتمال بروز رفتار‌های هیجانی و غیرمنطقی
• حضور گسترده سرمایه‌گذاران غیرحرفه‌ای ممکن است باعث ایجاد موج‌های خرید و فروش غیرعقلانی شود.
• این رفتار‌ها می‌تواند به شکل‌گیری حباب‌های قیمتی یا سقوط شدید منجر شود.
۴. نیاز به دانش و تحلیل تخصصی
• برای موفقیت در بازار سرمایه، آشنایی با تحلیل بنیادی، تحلیل تکنیکال، شرایط اقتصادی و رفتار بازار ضروری است.
• افراد فاقد این دانش ممکن است دچار زیان شوند یا تحت تأثیر شایعات قرار گیرند.
۵. امکان دستکاری بازار
• گاهی افراد یا گروه‌هایی با سرمایه زیاد ممکن است قیمت سهام را به‌صورت مصنوعی دستکاری کنند (مثلاً با شایعه‌سازی یا سفارش‌گذاری کاذب).
• این موضوع به زیان سرمایه‌گذاران خرد منجر می‌شود.
۶. نقص در نظارت یا ضعف مقررات
• اگر نظارت نهاد‌های ناظر (مانند سازمان بورس) ضعیف باشد یا قوانین شفاف نباشند، زمینه فساد، رانت و تخلفات فراهم می‌شود.
۷. عدم تضمین بازدهی
• برخلاف سپرده‌های بانکی، سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه هیچ تضمینی ندارد و احتمال از بین رفتن بخشی یا کل سرمایه وجود دارد.
۸. تأثیرپذیری از عوامل غیراقتصادی
• رویداد‌هایی مانند تنش‌های سیاسی، تحریم‌ها یا بحران‌های بین‌المللی می‌توانند حتی در شرایط خوب شرکت‌ها، باعث افت بازار شوند.
source