ادعای فایننشال تایمز درباره سفر پنهانی دانشمندان هسته‌ای به روسیه

اقتصاد۲۴- فایننشال تایمز گزارش مفصلی از سفر یک هیات ایرانی به مسکو نوشته و مدعی شده هیات ایرانی به دنبال تجهیزات خاص مانند کلایسترون‌های چندپرتویی و ایزوتوپ رادیواکتیو بوده است. این تجهیزات در سیستم‌های اشعه ایکس پرقدرت (Flash X-ray) به کار می‌روند که نقش مهمی در شبیه‌سازی انفجار‌های هسته‌ای بدون انجام آزمایش واقعی دارند.

فایننشال تایمز گزارش خود را با پرواز شماره W۵۹۸ هواپیمایی ماهان از تهران به مسکو در ۴ آگوست ۲۰۲۴ آغاز کرده و مدعی است این پرواز حامل گروهی از متخصصان هسته‌ای ایران بوده که با گذرنامه‌های سیاسی تازه‌صادرشده، وارد روسیه شده‌اند.

فایننشال تایمز مدعی شده این هیات با گذرنامه سیاسی وارد روسیه شده‌اند، که شماره‌های پی‌در‌پی این گذرنامه‌ها نشان می‌دهد این گذرنامه‌ها همگی در یک و تنها چند هفته پیش از سفر صادر شده است. بررسی‌های رویداد۲۴ نشان می‌دهد این پرواز مطابق ادعای فایننشال تایمز در همین فرودگاه فرود می‌آید.

این رسانه از هیات ۵ نفره ایرانی به سرپرستی فردی به نام علی کلوند پرده برداشته است. کلوند دانشمند ۴۳ ساله هسته‌ای ایرانی است، که به ادعای فایننشال تایمز به همراه چهار نفر از کارکنان شرکت مشاوره‌ای خود به نام «دماوندتک» در این پرواز حضور داشتند.

بررسی‌های رویداد ۲۴ نشان می‌دهد منظور این رسانه از شرکت دماوندتک، شرکت فناوری‌های بین المللی اندیشه دماوند واقع از خیابان امیرآباد تهران است که علی باکویی دانشمند هسته‌ای که در جریان جنگ اخیر توسط اسرائیل مورد هدف قرار گرفت و شهید شد ریاست هیات مدیره آن را برعهده داشته است. کلوند مدیرعامل این شرکت است.

یکی دیگر از اعضای هیات همراه، جواد قاسمی، ۴۸ ساله، مدیرعامل پیشین شرکت «پیشگامان پزشکی پارادایس» بوده است. قاسمی در سال ۲۰۱۹ از سوی آمریکا به‌دلیل نقش در تهیه قطعات برای سپند تحریم شده بود.

بیشتر بخوانید:تهران و آژانس؛ گفت‌و‌گو با گارد‌های بسته

قاسمی هم‌اکنون مدیرعامل شرکت «ایمن‌گستر رادمان کیش» است که تجهیزات ایمنی هسته‌ای تولید می‌کند و مدیران سابق و فعلی آن با سپند و سپاه پاسداران ارتباط دارند. مدیرعامل قبلی این شرکت، سردار حسین علی آقادادی، از فرماندهان سپاه بود و در توسعه موشک‌های بالستیک و پهپاد‌های شاهد (که به روسیه داده شده‌اند) نقش داشته است.

یکی دیگر از اعضای هیات اعزامی به مسکو، روح‌الله عظیمیراد بوده است؛ کسی که به ادعای مقامات غربی، دانشمند ارشد سپند و استادیار دانشگاه صنعتی مالک‌اشتر است؛ دانشگاهی که از سوی اتحادیه اروپا و بریتانیا به دلیل وابستگی به وزارت دفاع ایران تحریم شده است. تخصص او در زمینه حمل و شناسایی تابش است.

اردیبهشت ماه امسال آمریکا سه فرد و سازمان پژوهش و نوآوری دفاعی سپند را در ارتباط با برنامه هسته‌ای ایر ان هدف تحریم قرار داد. سید محمدرضا صدیقی صابر، دانشمند هسته‌ای که هدف ترور اسرائیل در جنگ اخیر قرار گرفت نیز یکی از این افراد تحریم شده بود. سازمان سپند در سال ۱۳۸۹ توسط محسن فخری‌زاده، فیزیک‌دان ایرانی تأسیس شد. تهران بار‌ها تاکید کرده که سپند صرفاً در حوزه تولیدات دفاعی فعالیت می‌کند و هیچ ارتباطی با تحقیقات هسته‌ای ندارد. با این حال، دولت آمریکا طی یک دهه گذشته این نهاد را به‌دلیل فعالیت‌های مرتبط با تسلیحات هسته‌ای، شیمیایی و بیولوژیکی بار‌ها تحریم کرده است.

اردیبهشت ۱۴۰۳، مجلس شورای اسلامی سپند را به‌صورت رسمی به‌عنوان نهاد وابسته به وزارت دفاع و زیر نظر مستقیم رهبری در قانون به رسمیت شناخت. بودجه آن از نظارت مجلس معاف شد و اختیار قانونی تأسیس نهاد‌های علمی و تجاری به آن داده شد.

به ادعای فایننشال تایمز، مهمترین عضو هیأت، سروش محتشمی بود؛ دانشمند هسته‌ای دانشگاه صنعتی امیرکبیر و متخصص در زمینه مولد‌های نوترونی — تجهیزاتی با کاربرد پزشکی و صنعتی، ولی همچنین با قابلیت استفاده در فعال‌سازی انفجار بمب‌های هسته‌ای بوده است. استاد راهنمای رساله دکترای وی در سال ۲۰۲۳، فریدون عباسی دوانی بود.

آخرین عضو هیأت، امیر یزدیان، ۳۵ ساله بود که برخلاف دیگر اعضا، هیچ سابقه علمی یا تجاری ندارد. شماره گذرنامه دیپلماتیک او نیز پشت سر قاسمی بوده است. چندین مقام غربی تأیید کرده‌اند که او از نیرو‌های ضد اطلاعات وزارت دفاع ایران است؛ افرادی که معمولاً همراه هیأت‌های حساس اعزام می‌شوند تا نظارت و حفاظت عملیاتی داشته باشند.

فایننشال تایمز مدعی شده هیچ‌یک از این افراد در نامه‌نگاری با طرف روسی با سمت یا وابستگی رسمی معرفی نشده بودند و تنها به‌عنوان نماینده شرکت دماوندتک معرفی شدند.

تحقیقات فایننشال تایمز نشان می‌دهد که این هیأت ایرانی از مؤسسات علمی روسی بازدید کرده‌اند. این موسسات به تولید فناوری‌هایی با کاربرد دوگانه مشغول‌اند؛ فناوری‌هایی که کاربری غیرنظامی دارند، اما کارشناسان معتقدند می‌توانند در تحقیقات مرتبط با سلاح‌های هسته‌ای نیز مورد استفاده قرار گیرند.

فایننشال تایمز در این گزارش مدعی شده اسنادی را به دست آورده که نشان می‌دهد کلوند از طرف شرکت دماوندتک با یک یک تأمین‌کننده روسی مکاتباتی در مورد خرید یک ایزوتوپ خاص، از جمله تریتیوم داشته است؛ ماده‌ای که کاربرد غیرنظامی دارد، اما می‌تواند برای تقویت قدرت انفجار کلاهک‌های هسته‌ای نیز استفاده شود و تحت نظارت سخت‌گیرانه قوانین بین‌المللی عدم اشاعه است.

این رسانه بریتانیایی اذعان کرده که سفر هیأت ایرانی به روسیه، به تنهایی نمی‌تواند ارزیابی‌های غرب از برنامه هسته‌ای ایران را تغییر دهد، اما مدعی شده این سفر نمونه‌ای است از نوع فعالیت‌هایی که باعث نگرانی نهاد‌های اطلاعاتی غربی شده است.

این رسانه معترف است که در اسناد مشخص نیست دقیقاً این هیأت ایرانی به دنبال چه نوع فناوری یا دانشی در روسیه بوده‌اند، اما ترکیب اعضا، ماهیت شرکت‌های میزبان روسی و شیوه پنهانی سفر، به گفته کارشناسان، مشکوک است.

طبق اسنادی که فایننشال تایمز مدعی وجود آنها شده، اوایل سال ۲۰۲۴، علی کلوند از وزارت دفاع ایران درخواستی دریافت کرد تا با استفاده از شرکت کوچک دماوندتک، یک هیأت حساس علمی را برای سفر به مسکو سازماندهی کند.

در ماه مه، اولگ ماسلِنیکوف، دانشمند ۷۸ ساله روس، با ارسال نامه‌ای به شرکت کلوند، او و چهار فرد دیگر را به بازدید رسمی از یکی از شرکت‌هایش در مسکو دعوت کرد. کلوند که به زبان روسی مسلط است و مدرک فیزیک هسته‌ای از مؤسسه پلی‌تکنیک کیف دارد، این دعوت را دریافت و پذیرفت.

اما این هیأت، صرفاً گروهی از دانشگاهیان معمولی نبودند. براساس اسناد شرکتی ایران، تحریم‌ها و گزارش مقامات غربی، اعضای این هیأت ارتباط تنگاتنگی با سازمان سپند دارند.

در دعوت‌نامه ماسلنیکوف، نام چهار نفر که قرار بود با کلوند سفر کنند از پیش آمده بود و این نشان‌دهنده برنامه‌ریزی دقیق این سفر در ماه‌ها قبل بود.

کلوند در پاسخ به ماسلنیکوف نوشت که هدف سفر «بحث و توافق در زمینه جنبه‌های فنی و تولیدی توسعه تجهیزات الکترونیکی» و همچنین «بررسی راه‌های کلی گسترش همکاری علمی» است.

پس از فرود هیأت ایرانی در فرودگاه شرمتیوو مسکو، آنها به مدت چهار روز در روسیه اقامت داشتند.

در این مدت، هیأت ایرانی از شرکت «تخنو اکسپرت» متعلق به ماسلنیکوف، و همچنین از مرکز تحقیقاتی «توری» بازدید کردند؛ مرکزی که فاصله کمی با مؤسسه پژوهشی «پولیوس» دارد.

تخنو اکسپرت یکی از دو شرکت ماسلنیکوف است که در محل مؤسسه پولیوس مستقر است. پولیوس زیرمجموعه‌ای از شرکت دولتی و تحت تحریم روس‌تک است که در اواخر دهه ۱۹۹۰ به‌دلیل فروش فناوری هدایت موشکی به ایران، از سوی آمریکا تحریم شد.

شرکت دوم ماسلنیکوف به‌نام BTKVP، که آن‌هم در همان پردیس واقع است، طبق اسناد دادگاه، تأمین‌کننده مؤسسه پژوهشی مرکزی شماره ۱۸ وزارت دفاع روسیه است؛ نهادی که زیر نظر سازمان اطلاعات نظامی روسیه (GRU) اداره می‌شود.

کارشناسان معتقدند بازدید از چنین مراکزی بدون اطلاع و مجوز سرویس امنیت فدرال روسیه (FSB) غیرممکن است.

مؤسساتی که هیأت ایرانی از آنها بازدید کرده‌اند، در زمینه تولید فناوری‌های موسوم به “کاربرد دوگانه” تخصص دارند؛ فناوری‌هایی که کاربرد غیرنظامی دارند، اما می‌توانند در توسعه تسلیحات هسته‌ای نیز مؤثر باشند.

این رسانه مدعی شده هیأت ایرانی احتمالاً به دنبال فناوری‌های مرتبط با تجهیزات تشخیصی برای آزمایش تسلیحات هسته‌ای بوده‌اند.

بیشتر بخوانید:بازار بورس چه واکنشی به مذاکرات ایران و اروپا نشان می‌دهد؟

ماسلنیکوف نویسنده مشترک حداقل شش مقاله علمی در زمینه کلایسترون‌های چندپرتویی است — لوله‌های خلأ خاصی که برای تقویت امواج رادیویی قدرتمند به کار می‌روند. اگرچه کلایسترون‌ها در شتاب‌دهنده‌های ذرات نیز استفاده می‌شوند، اما نقش حیاتی در سیستم‌های اشعه ایکس پرقدرت (Flash X-ray) دارند که برای شبیه‌سازی انفجار هسته‌ای بدون آزمایش واقعی بمب استفاده می‌شوند.

یکی از کارشناسان فایننشال تایمز گفته حدس ما این است که هیأت ایرانی به سیستم‌های اشعه ایکس پرقدرت علاقه‌مند بوده‌اند… این سیستم‌ها برای بررسی مکانیزم انفجار در سلاح‌های هسته‌ای به کار می‌روند.

فایننشال تایمز مدعی است در اواخر ماه مه، در حالی که کلوند مشغول تدارک سفر بود، نامه‌ای رسمی با سربرگ دماوندتک به شرکت روسی «ریتورک» ارسال کرد — یک تأمین‌کننده ایزوتوپ‌های هسته‌ای.

در این نامه، کلوند اعلام کرده بود که شرکتش خواهان دریافت سه ایزوتوپ رادیواکتیو به‌منظور تحقیقاتی علمی است: تریتیوم، استرانسیوم-۹۰ و نیکل-۶۳. اما میزان مورد درخواست مشخص نشده بود.

تریتیوم به‌ویژه نشانه‌ای هشدارآمیز برای تلاش‌های تسلیحاتی است، زیرا در ساخت کلاهک‌های مدرن نقش اصلی ایفا می‌کند.

اگرچه تریتیوم در حوزه‌هایی مانند روشنایی، تشخیص پزشکی و تحقیقات همجوشی نیز استفاده می‌شود، اما استفاده تجاری از آن بسیار محدود و تحت کنترل شدید است.

ویلیام آلبرک، رئیس پیشین مرکز منع اشاعه ناتو، به فایننشال تایمز گفته: «وقتی کسی تقاضای تریتیوم می‌دهد، من بلافاصله فرض را بر سلاح می‌گذارم.»

فایننشال تایمز هیچ مدرکی دال بر دریافت ایزوتوپ‌ها توسط دماوندتک ارائه نکرده است.

منبع: رویداد24