فرشاد مومنی در نشستی با عنوان «اقتصاد سیاسی پساجنگ» که با همکاری دانشگاه شهید بهشتی برگزار شد، اظهار کرد: جنگ ۱۲ روزه به گمان من هفت دستاورد مهم داشت و تا زمانی که حکومتگران، نخبگان، نظام‌های تبلیغاتی، آموزشی و پژوهشی ما به اندازه کافی به طول و عرض این هفت درس بزرگ نپردازند ما تحت‌الشعاع اراده بیرونی‌ها باقی خواهیم ماند و بدون اینکه دستاوردی حاصل شود هزینه‌های بزرگ انسانی و مادی می‌پردازیم.
وی خاطرنشان کرد: اولین درس بزرگی که این تجربه داشت این بود که آموزه توهم‌آلود «بازارگرایی» که طی حدود چهار دهه در ایران حاکم بوده به عریانی ناکارآمدی خود را نشان داد. افرادی به نام اهل علم می‌گویند با دنیا تعامل داشته باشید که نشان می‌دهد اینها اصلا نمی‌دانند ایران در کجای عالم قرار گرفته و اصلا نمی‌تواند با دنیای خارج تعامل نداشته باشد.
ضرورت تعامل با دنیای خارج بر محور قابلیت‌ها
این اقتصاددان با بیان اینکه الگوی تعامل ما با دنیای خارج، صادرات مواد خام و واردات کالاهای ساخته شده بوده، خاطرنشان کرد: ما باید با دنیا تعاملی بر محور قابلیت‌ها و پیچیدگی‌های علمی داشته باشیم وگرنه همیشه مقهور اراده خارجی‌ها خواهیم بود. توهم بزرگ این است که بگوییم ما به کالاهای ساخته شده آنها نیازمندیم و آنها به پوست و روده و زرشک و پشم گوسفند ما وابسته هستند. همین تفکر تفاوتی بین کالاهای مهمی مثل سلاح و دارو و نان با کالاهای کم‌اهمیتی مثل اسباب‌بازی و پفک نمکی قائل نیست.
مومنی یادآور شد: آمریکا و انگلیس در زمانی که در قله تعارض منافع و اختلاف با یکدیگر بودند ۱۲ سال بعد از ماجرای شهریور ۱۳۲۰ کودتایی را علیه مصدق راه انداختند. تا پیش از آن به این دلیل که بعد از جنگ جهانی دوم نظم انگلیسی حاکم بر جهان در حال تبدیل شدن به نظم آمریکایی بود، انگلیس و آمریکا با یکدیگر شاخ به شاخ بودند. به همین خاطر علیه مصدق اول با یکدیگر همکاری نمی‌کردند.
وی افزود: دولت‌های انگلیس و آمریکا هر زمان به تنهایی کودتایی را تدارک می‌دیدند شکست می‌خوردند اما بر سر این مساله که مصدق نباید الگوی جهان در حال توسعه باشد به تفاهم رسیدند و دست به دست هم دادند و هم‌چنان ایران را در بلاتکلیفی نگه داشته‌اند. ولی به جای اینکه راجع به درس‌های آن دوره فهم را ارتقا بدهیم یک عده زنده باد کاشانی سر می‌دهند و گروهی دیگر طرفدار مصدق هستند و دعواهای سطحی و پوچ کماکان دیده می‌شود.
این اقتصاددان تاکید کرد: سیاست‌هایی که مصدق برای برون‌رفت از دوره‌های باطل توسعه نیافتگی ایران طراحی کرده بود به مراتب حیاتی‌تر و سرنوشت سازتر از جنبش ملی کردن صنعت نفت بود. اما جنبش افراطی واردات برای ریشه کنی صنایع که مصدق شکل داده بود در ایران جریان پیدا کرد. همین طور که جلو می‌آییم در دوره محمدرضا شاه ماجرای اصلاحات ارضی به عنوان تنها تجربه در کشورهای در حال توسعه به سقوط تولید کشاورزی منجر شد. اصلاحات ارضی تمام اهداف مورد نظر آمریکایی‌ها را محقق کرد.
دراز شدن زبان سلطنت‌طلبان در جنگ ۱۲ روزه
مومنی یکی از موضوعات مهم پس از جنگ ۱۲ روزه را جنگ روایت‌ها دانست و گفت: درون روایت‌ها گاهی اوقات به قدری ضریب دستکاری واقعیت بالاست که کاه، کوه می‌شود و شب را روز جلوه می‌دهند. در جنگ اخیر متاسفانه به دلیل ندانم‌کاری و خطاهای برخی حکومتگران ما در نظام قانون‌گذاری زبان سلطنت‌طلبان دراز شد و به گونه‌ای وانمود کردند که گویی رئیس آنها پهلوان منطقه‌ای بود. خاطرات سفیر انگلیس در آن ایام را بخوانید که انسان شرم می‌کند. شاه ایران بدون هماهنگی سفرای خارجی سرفه نمی‌کرد. قهرمان می‌سازند؛ زیرا خطاهای جمهوری اسلامی در تنظیم رابطه مردم و حکومت پدیدار شده و فرصتی برای ابراز وجود سلطنت‌طلبان پدید آمده است.
وی بیان کرد: ننگ‌آلودتر از کارهایی که پسر محمدرضا شاه در همین جنگ ۱۲ روزه انجام داد هیچ‌یک از بی‌شخصیت‌ترین رجال سیاسی دوران قاجار انجام نداده بودند. ولی بعضی افراد کارهای او را هنر می‌دانند. گاهی احساس می‌کنم ما جنبش ملی فسفرسوزانی نیاز داریم.
این استاد دانشگاه اولین دستاورد جنگ ۱۲ روزه را نمایان شدن درهم تنیدگی تمام‌عیار اقتصاد سیاسی ملی با اقتصاد سیاسی بین‌المللی عنوان کرد و گفت: این دو مقوله به هیچ عنوان جدا از یکدیگر نیستند. کلیدی‌ترین حرف این نظریه‌ها این است که صنایع مونتاژی و خام‌فروشانه یک پیوند منحوس بین گروهی از داخلی‌ها با منافع بیرونی‌ها برقرار می‌کند اما به دلیل اینکه اینها از قدرت و ثروت زیادی برخوردار هستند امکان حرکت به سمت توسعه ملی سلب می‌شود.
کیفیت تولید خودروسازان بعد از خصوصی‌سازی
به گفته مومنی، صرف نظر از سقوط کیفیت تولید خودروسازان داخلی، وابستگی به واردات شدت گرفته است. قرار بود خودروسازی خصوصی شود تا قیمت پایین بیاید. شما ببینید در همین یک ساله قیمت خودرو چقدر تفاوت پیدا کرد. چون مافیا از این مناسبات نفع می‌برند، دیگر کسی از افزایش چشمگیر قیمت خودرو اعصابش خُرد نیست. به مردم می‌گویند خصوصی شود تا هم خودرو ارزان شود، هم کیفیت بالا برود و هم محیط زیست بهتر شود. هیچ‌یک از این اتفاقات نیفتاد اما به دلیل اینکه مافیای خودرو از وضعیت کنونی رضایت دارد انتقادی هم صورت نمی‌گیرد.
وی تاکید کرد: باید توزیع قدرت از آن‌چه امروز وجود دارد عادلانه‌تر شود، در غیر این صورت اصلاح اقتصادی در ایران غیرممکن خواهد بود. بخش بزرگی از افتخارآمیزترین عملکردهای دوره بعد از جنگ در دوره خاتمی اتفاق افتاده، دلیلش این است که در دوره خاتمی، یکی از کم‌سابقه‌ترین الگوهای عادلانه شدن توزیع قدرت رقم خورد. در دوره بعد از جنگ شاهد خلق فرصت‌های شغلی بودیم؛ چرا که قدرت سیاسی، راه را برای مشارکت اقتصادی مردم باز کرد.
این اقتصاددان، لزوم اصلاح سیاسی را درس دیگر جنگ ۱۲ روزه دانست و افزود: جنگ ۱۲ روزه نشان داد باید با اصلاح سیاسی، توزیع قدرت عادلانه صورت دهیم. تا قبل از این جنگ، به زبان آوردن نام ایران برای برخی مثل جمله ممنوعه بود. هرکس در ایران توسعه‌خواه است باید این فهم را بسط بدهد که تعارض برقرار کردن بین ایران‌دوستی و اسلام‌دوستی، بازی مشکوک خارجی است.
مردم پای منافع کشور ایستادند
مومنی، درس دیگر حمله رژیم صهیونیستی به ایران را پررنگ شدن نقش مردم در اداره کشور دانست و گفت: مردمی که بعضا ناراضی و فقیر شده‌اند پای منافع کشور ایستادند. مردم در سطح بسیار بالایی از خود بلوغ سیاسی نشان دادند. حکومتگران ما در مقام ادعا می‌گویند وامدار مردم هستیم، اما وقتی که نوبت تخصیص منابع می‌رسد ۶۰ هزار میلیارد تومان به بورسی تزریق می‌کنند که به فاصله چند روز کل این رقم دود می‌شود.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: گزارش‌های رسمی می‌گویند فقر غذایی در کشور به ابعاد شکنندگی رسیده اما می‌بینیم که قیمت نان ظرف یک سال، پنج بار افزایش می‌یابد. نان قوت قالب بیش از ۶۰ درصد فقرای ایران است.
وی ضمن انتقاد از وضعیت خصوصی‌سازی در ایران یادآور شد: اسناد سازمان برنامه و بودجه از سال ۱۳۷۸ به این طرف نشان می‌دهد موانع نهادی که باعث می‌شود شرکت دولتی خوب کار نکند به طریق اولی نمی‌گذارد مدیریت خصوصی هم خوب کار کند. مرتبا شوک نرخ ارز، قیمت حامل‌ها، جهش نرخ بهره و بالا بردن هزینه‌های تولید وجود دارد و نهایت کاری که آقایان انجام می‌دهند این است که می‌گویند ما فعلا از واگذاری مالکیت صرف نظر می‌کنیم و جابه جایی مدیریت انجام می‌دهیم.
شوک‌درمانی در عرصه سیاست‌های اقتصادی باید متوقف شود
مومنی تصریح کرد: کدام آدم عاقلی بنگاه‌ها را در شرایط زیان‌ده مطلق می‌فروشد و کدام آدم عاقلی جز با انگیزه‌های ضدتوسعه رانتی آن را خریداری می‌کند؟ یعنی فهمیدن اینها اینقدر دشوار است یا حساب کتاب‌های دیگری در کاراست؟ این مصوبه‌هایی که به نام برنامه هفتم در مورد خصوصی‌سازی مطرح شده برنامه‌ای برای به تاراج دادن تتمه دارایی‌های بین نسلی ما در زمینه ظرفیت‌های تولیدی است.
این استاد دانشگاه گفت: در جنگ ۱۲ روزه اگر بلوغ مردم نبود خدا می‌داند الان ایران به چند قسمت تقسیم شده بود. این شیوه تعامل با مردم، نسبتی با توسعه ندارد و بیشتر با منافع مافیاها و منافع خارجی نسبت دارد. باید سیاست اقتصادی به قاعده منافع مردم و علیه سلطه غیرمتعارف و حرکت‌های ضد قانونی بانک های خصوصی، معدنی‌ها و سوداگرها در معرض بازنگری بنیادی قرار گیرد.
وی با بیان اینکه یکی از بزرگترین درس‌های جنگ ۱۲ روزه شوک وارد کردن به جامعه با اهداف براندازی است تصریح کرد: دشمن توان فناوری خود را به رخ کشید و با تکیه بر آن روی شوک به عنوان مقدمه براندازی برنامه‌ریزی کرد. کسانی که این موضوع را فهمیدند باید تمسک به شوک درمانی در عرصه سیاست‌های اقتصادی را متوقف کنند. طی ۳۵ سال گذشته شوک درمانی رابطه مستقیم با گسترش و تعمیق فساد مالی، افزایش نابرابری‌های ناموجه، افزایش وابستگی‌های ذلت آور به دنیای خارج، افزایش شکاف بین مردم و حکومت و سقوط اعتماد اجتماعی در کشور داشته است.
مومنی ادامه داد: در این شرایط که شوک درمانی و سیاست‌های تورم زا استمرار دارد، عده‌ای ذهن نظام تصمیم‌گیری‌های اساسی کشور را در دولت و در مجلس معطل و سرگرم بازی با یک اسباب بازی به نام حذف چهار صفر از پول ملی کرده‌اند. وجه تراژیک این موضوع از وجه کمیکش خیلی بیشتر است.
مسئولان گزارش نمی‌دهند؛ اما نقش رسانه را بازی می‌کنند
به گفته وی، مساله بسیار مهم بعدی این بود که این جنگ نیاز به یک برنامه شفاف فرایندهای تصمیم‌گیری و تخصیص منابع به عنوان مهمترین عنصر بسترساز برای مشارکت مردم در سرنوشت سیاسی و اقتصادی خود را نشان داد. این جنگ از دریچه ابعاد نفوذپذیری ساختار قدرت در ایران و به ویژه شدت بیشتر نفوذپذیری در حیطه‌هایی که ادعا بود نشان داد که هر کوششی برای پنهان کردن مقدرات کشور از مردم خیانت به منافع کشور است.
این اقتصاددان افزود: پدیده نفوذ ثابت کرد دشمن نسبت به حیاتی‌ترین دانستنی‌های این مملکت از برخی حکومتگران ما بیشترمی‌دانست. پس معلوم شد اینکه ما باب داده‌های رسمی ضروری امکان‌پذیر کننده نظارت‌های تخصصی مدنی را ببندیم تا نکند خارجی‌ها سوءاستفاده کنند یک دروغ و فریب بزرگ بوده است. کسانی که این کار را می‌کردند آگاه یا ناخودآگاه خارجی‌ها را امین و مردم را غیرخودی حساب می‌کردند.
وی با بیان اینکه هیچ حکومتی در قرن بیستم از روراست بودن با مردمش هرگز ضرر نکرده است، گفت: این دیدگاه که صاحبان اصلی کشور یعنی مردم را نامحرم می‌انگاشت با منافع خارجی‌ها پیوند و تشدید مناسبات مبتنی بر نفوذ فزاینده حیاتی خارجی‌ها پیوند دارد. در شفاف‌سازی خیلی مهم است که سطوحی از آزادی برای نقد بدون لکنت حکومتگرها فراهم شود.
مومنی با اشاره به صحبت یکی از مسئولان درباره این موضوع که برخی دلالان، برنج را با قیمت ارزان خریده و با قیمت گران فروخته‌اند، افزود: باید از این مسئول بپرسیم حالا که این را فهمیدی با زمانی که نفهمیده بودی چه فرقی کرده است؟ درست در آستانه فصل برداشت، مجوز واردات داده شده که واردکننده پنج برابر عایدی تولیدکننده، سود می‌برد. آقای مسئول در این زمینه به ما گزارش نمی‌دهد اما نقش رسانه را بازی می‌کند و ژست اپوزیسیون می‌گیرد، در حالی که یکی از کلیدی‌ترین صندلی‌های اجرایی کشور را اشغال کرده است.
این استاد دانشگاه اظهار کرد: در موردی دیگر یکی از مقامات رسمی دارویی کشور خبر داد که در سال ۱۴۰۴ هزینه تجهیزات پزشکی تا ۹ برابر افزایش پیدا کرده است. تمام اینها نیاز به پاسخگویی دارد.
source