از وال‌استریت تا بازار تهران؛ چه چیزی قیمت طلا در ایران را تعیین می‌کند؟

قیمت طلا یکی از موضوعات همیشگی در بازارهای مالی و سرمایه‌گذاری است که توجه خاصی به آن می‌شود. در کشورمان، اغلب شنیده‌ایم که «قیمت طلا بالا رفته، چون دلار بالا رفته» یا «اونس جهانی طلا بالا رفته»؛ اما واقعاً چه پیوندی میان این عوامل وجود دارد؟ چرا قیمت طلا در ایران نه فقط تابع متغیرهای داخلی است بلکه شدیداً به متغیرهای خارجی وابسته است؟ در این مطلب از رده سعی می‌شود به این پرسش‌ها پاسخ دهیم: چرا قیمت طلا در ایران وابسته به دلار است؟ رابطه قیمت طلا با اونس جهانی چیست؟ پیش‌بینی قیمت اونس جهانی چگونه است؟ آینده بازار طلا در ایران چگونه به نظر می‌رسد؟

چرا قیمت طلا در ایران وابسته به دلار است؟

برای درک این موضوع لازم است ابتدا چارچوب کلی بازار طلا و نحوه شکل‌گیری قیمت‌ها را توضیح دهیم:

قیمت طلا به دلار تعیین می‌شود

به طور کلی، بازار جهانی طلا به دلار آمریکا قیمت‌گذاری می‌شود (یعنی واحد مرجع قیمت جهانی طلا معمولاً دلار به ازای هر انس است). این یعنی وقتی شما بخواهید طلا را در بازار بین‌المللی (مثلاً بازار لندن، نیویورک یا بازار آسیا) بخرید، قیمت آن به دلار است. بنابراین تغییر در ارزش دلار در برابر سایر ارزها، به‌طور طبیعی بر قیمت طلا به ارزهای محلی (مانند ریال ایران) تأثیر می‌گذارد.

به زبان ساده: اگر دلار ضعیف شود، شما با همان دلار می‌توانید مقدار بیشتری طلا بخرید و بالعکس اگر دلار قوی شود، قیمت طلا به دلار به نظر گران‌تر می‌آید. همین نوسان دلار نسبت به ریال باعث می‌شود که وقتی دلار در بازار ایران بالا می‌رود، قیمت طلا هم همراه آن بالا برود.

نقش تبدیل ارز در بازار داخلی

وقتی که واردکننده یا سرمایه‌گذار بخواهد طلا یا مصنوعات طلا را در ایران معامله کند، قیمت به دلار لحاظ شده را باید به ریال تبدیل کند. اگر نرخ تبدیل دلار به ریال افزایش یابد (یعنی دلار در بازار آزاد گران‌تر شود)، عملاً قیمت نهایی طلا که به ریال فروخته می‌شود نیز بالا می‌رود. به عبارت دیگر، طلا در ایران تابع دو جزء است:

• جزء جهانی (برحسب دلار)
• جزء نرخ تبدیل دلار به ریال

اگر هر کدام از این دو جزء افزایش یابند، قیمت نهایی طلا در بازار ایران افزایش خواهد یافت.

هزینه واردات، مالیات و کارمزدها

در ایران، به هنگام واردات شمش یا مصنوعات طلا، هزینه‌های گمرکی، مالیات، حقوق و دستمزد، هزینه حمل و نقل بین‌المللی، بیمه و کارمزد معاملات داخلی وجود دارد. این‌ها عواملی هستند که باعث می‌شوند قیمت داخلی طلا معمولاً بالاتر از قیمت معادل جهانی بر حسب دلار باشد. بنابراین وقتی دلار بالا می‌رود، فقط هزینه تبدیل ارز نیست که تأثیر دارد، بلکه تمام هزینه‌های جانبی واردات نیز افزایش می‌یابند.

تقاضا و عرضه داخلی

در کشورمان، تقاضا برای طلا (به عنوان کالای سرمایه‌ای یا به عنوان زیورآلات) خود یک متغیر مهم است. در مواقعی که مردم نگران تورم یا بی‌ثباتی اقتصادی هستند، حجم تقاضا برای طلا افزایش می‌یابد. این فشار تقاضا در بازار داخلی باعث می‌شود حتی اگر قیمت جهانی طلا ثابت باشد، قیمت داخلی با شیب بیشتری افزایش یابد.

از سوی دیگر، عرضه داخلی طلا (مثلاً تولید معادن و فروشندگان داخلی) تحت تأثیر محدودیت‌های تولید، مقررات دولتی، واردات یا صادرات است؛ اگر عرضه محدود باشد، قیمت بالا می‌رود.

بنابراین قیمت طلا در ایران یک تابع ترکیبی است:

قیمت داخلی طلا = قیمت جهانی طلا (به دلار) × نرخ تبدیل دلار به ریال + هزینه‌های داخلی (مالیات، کارمزد، واردات) + تأثیرات عرضه و تقاضا داخلی

رابطه قیمت طلا با اونس جهانی چگونه است؟

در این قسمت، تأثیرات جهانی که بر قیمت اونس طلا در بازار بین‌المللی وارد می‌شود را بررسی می‌کنیم. این رابطه به ما کمک می‌کند بفهمیم چرا قیمت اونس جهانی بالا می‌رود و چه پارامترهایی آن را تحریک می‌کنند.

عرضه و تقاضای جهانی

یکی از بنیادی‌ترین عوامل تعیین‌کننده قیمت طلا، عرضه و تقاضا در سطح جهانی است:

عرضه: عمدتاً از طریق استخراج معادن، فروش ذخایر موجود، اسقاط طلاهای قدیمی و فروش رسمی بانک‌های مرکزی. معمولاً رشد عرضه طلا چندان سریع نیست، چون استخراج طلا سرمایه‌بر، پیچیده و زمان‌بر است.

تقاضا: شامل تقاضای جواهرات، تقاضای صنعتی (برای کاربردهای الکترونیکی، دندانپزشکی و غیره)، تقاضای سرمایه‌گذاران و خرید بانک‌های مرکزی.

اگر تقاضا به‌ویژه در بخش سرمایه‌گذاری و ذخیره سازی بانک‌های مرکزی زیاد شود و عرضه نتواند متناسب پاسخ دهد، قیمت طلا بالا خواهد رفت.

نرخ بهره واقعی و بهره اسمی

یکی از عوامل کلیدی که بسیاری از تحلیل‌گران آن را عامل تأثیرگذار بر قیمت طلا می‌دانند، نرخ بهره واقعی است (یعنی نرخ بهره اسمی منهای نرخ تورم). اگر نرخ بهره واقعی مثبت و بالا باشد، سرمایه‌گذاران ترجیح می‌دهند پول خود را در دارایی‌هایی که بهره می‌دهند (مثل اوراق قرضه) بگذارند تا طلا که بهره نمی‌دهد. در مقابل، اگر نرخ بهره واقعی منفی یا پایین باشد، طلا جذاب‌تر می‌شود چون نگهداری آن هزینه فرصت کمتری دارد.

بنابراین هرگاه سیاست پولی کشوری مثل آمریکا نرخ بهره را بالا ببرد یا نرخ بهره واقعی را افزایش دهد، این عاملی منفی برای طلا تلقی می‌شود. برعکس، کاهش نرخ بهره یا سیاست انبساطی پولی می‌تواند قیمت طلا را تحریک کند.

ارزش دلار آمریکا

همان‌طور که در بخش قبل اشاره شد، قیمت جهانی طلا بر پایه دلار آمریکا تعیین می‌شود. به همین دلیل میان ارزش دلار و قیمت طلا معمولاً رابطه‌ای معکوس وجود دارد. شاخص دلار (DXY) معیاری است که قدرت دلار را در مقایسه با چند ارز اصلی دنیا مانند یورو، ین ژاپن و پوند انگلیس نشان می‌دهد.

وقتی شاخص دلار افزایش پیدا می‌کند، یعنی دلار قوی‌تر شده است. در این شرایط، خریداران غیر دلاری (مثلاً در اروپا یا ژاپن) برای خرید طلا باید پول بیشتری بپردازند تا بتوانند دلار تهیه کنند و طلا بخرند. در نتیجه، خرید طلا برای آن‌ها گران‌تر می‌شود و تقاضای جهانی کاهش می‌یابد. کاهش تقاضا هم معمولاً باعث افت قیمت جهانی طلا می‌شود. برعکس، وقتی ارزش دلار کاهش می‌یابد، طلا برای کشورهای دیگر ارزان‌تر به‌نظر می‌رسد، زیرا با ارز خود می‌توانند دلار بیشتری بخرند. در این حالت تقاضای جهانی برای طلا افزایش پیدا می‌کند و قیمت اونس جهانی بالا می‌رود.

نکته کنکوری: هرچه دلار قوی‌تر شود، قیمت طلا تمایل به کاهش دارد و هرچه دلار تضعیف شود، قیمت طلا افزایش می‌یابد.

تورم و انتظارات تورمی

طلا به عنوان دارایی‌ای معمولاً ضد تورم شناخته می‌شود؛ یعنی وقتی تورم بالا می‌رود یا بازارها انتظار تورم بیشتری دارند، سرمایه‌گذاران به طلا روی می‌آورند تا ارزش پول خود را حفظ کنند. اگر تورم در اقتصادهای بزرگ بالا برود، این می‌تواند تقاضای طلا را افزایش دهد.

نااطمینانی ژئوپولیتیک و مخاطره بازارها

طلا به عنوان «پناهگاه امن» شناخته می‌شود؛ یعنی وقتی بازارها نوسان شدید دارند، ریسک ژئوپولیتیک بالا است، یا سرمایه‌گذاران دچار ترس می‌شوند، جریان تقاضا به سمت طلا سرازیر می‌شود. جنگ‌ها، تنش‌های سیاسی، بحران‌های مالی و شوک‌های ناگهانی اقتصادی می‌توانند نقش افزایشی برای تقاضای طلا بازی کنند. به عنوان مثال، در منازعات منطقه‌ای مانند تنش ایران و اسرائیل، سرمایه‌گذاران ترجیح دادند بخشی از سرمایه‌شان را به طلا منتقل کنند.

سیاست‌های بانک‌های مرکزی و ذخایر طلا

بانک‌های مرکزی کشورها یکی از بازیگران مهم بازار طلا هستند. وقتی یک بانک مرکزی تصمیم می‌گیرد ذخایر طلا را افزایش دهد یا بخش از ذخایر ارزی خود را به طلا تبدیل کند، تقاضا برای طلا به صورت بنیادی بالا می‌رود. در چند سال اخیر، کشورهایی مانند چین، هند، ترکیه و برخی کشورهای دیگر به طور فعال در حال افزایش ذخایر طلای خود بوده‌اند. این خریدها معمولاً قیمت را در سطوح بالا نگه می‌دارد، حتی اگر بخشی از تقاضا سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت باشد.

نقدینگی و سیاست پولی جهان

در دوره‌هایی که بانک‌های مرکزی سیاست‌های انبساطی (تزریق نقدینگی، کاهش نرخ بهره، خلق پول) اتخاذ می‌کنند، نقدینگی زیاد در بازار می‌تواند به سمت دارایی‌هایی مانند طلا جذب شود. در چنین شرایطی سرمایه‌گذاران ریسک‌گریزتر به دارایی‌های کم‌خطرتر مانند طلا گرایش پیدا می‌کنند.

نکته: پس از پاندمی کرونا، بانک‌های مرکزی بسیاری سیاست‌های تسهیلی اتخاذ کردند که موجب افزایش نقدینگی در بازارها شد. این مازاد نقدینگی غالباً به دارایی‌هایی مانند طلا هدایت شده است.

پیش‌بینی قیمت اونس جهانی / تا چه رقمی ممکن است اوج بگیرد؟

پیش‌بینی دقیق قیمت طلا کار دشواری است، اما تحلیل‌گران و مؤسسه‌های مالی بزرگ مدل‌ها و سناریوهایی ارائه داده‌اند که می‌تواند جهت احتمالی قیمت را نشان دهد.

نقاط مقاومت و محدودیت‌ها

هرچند سناریوهای صعودی زیاد است، اما محدودیت‌ها و موانعی نیز وجود دارد:

1) اگر فدرال رزرو آمریکا به دلیل رشد اقتصادی غیرمنتظره نرخ بهره را افزایش دهد، بازده اوراق قرضه می‌تواند صعود کند و طلا را تحت فشار قرار دهد.

2) اگر دلار آمریکا تقویت شود (مثلاً به دلیل سیاست‌های پولی سخت‌گیرانه‌تر یا تقاضای سرمایه برای دارایی‌های دلاری)، قیمت طلا کاهش می‌یابد.

3) اگر عرضه طلا (استخراج معادن جدید، فروش ذخایر یا عرضه بازسازی شده) افزایش یابد، فشار کاهش قیمت شدت می‌گیرد.

4) اگر انتظارات تورمی کاهش یابد یا سیاست‌های ضد تورمی مؤثر شوند، جذابیت طلا کاهش می‌یابد.

5) ریسک‌هایی مانند بازگشت اعتماد سرمایه‌گذاران به بازار سهام، جریان خروج سرمایه از طلا، یا رکود شدید قیمت طلا را تحت فشار قرار خواهد داد.

مقایسه پلتفرم های خرید آنلاین طلا

آینده بازار طلا در ایران

حالا که عوامل تأثیرگذار را بررسی کردیم، می‌توانیم به آینده بازار طلا در ایران نگاهی بیندازیم و سناریوهایی ترسیم کنیم.

سناریوی مثبت (صعودی)

اگر در آینده نرخ بهره آمریکا کاهش یابد، دلار ضعیف شود، تورم جهانی و محلی افزایش یابد و تنش‌های ژئوپولیتیک ادامه یابد و در عین حال دولت ایران اجازه دهد نرخ دلار بازار آزاد افزایش یابد، ترکیب این عوامل می‌تواند منجر به رشد قابل توجه قیمت طلای داخلی شود. در چنین شرایطی، قیمت طلا در ایران ممکن است به سطوح بی‌سابقه‌ای برسد، حتی فراتر از پیش‌بینی‌های معمول.

همچنین اگر بانک مرکزی یا دولت سیاستی اتخاذ کند که امکان واردات طلا یا عرضه بیشتر داخل را تسهیل کند، این ممکن است جلوی افزایش بی‌رویه قیمت را بگیرد، اما اگر بازار داخلی در جهت کاهش عرضه حرکت کند، این فشار افزایشی قوی‌تر خواهد بود.

سناریوی میانه (متعادل)

در سناریویی که برخی از مؤلفه‌ها مثبت و برخی دیگر منفی باشند، ممکن است قیمت طلای داخلی همچنان رشد کند ولی با شیب ملایم‌تر. مثلاً دلار ممکن است افزایش یابد ولی نه به سرعت زیاد، یکی از عوامل جهانی مثبت باشد ولی عوامل داخلی محدودیت‌های بیشتری داشته باشند و سیاست‌های دولت (مثلاً کنترل ارز) تا حدودی اثر مهارکننده داشته باشد. در این حالت، قیمت طلا ممکن است نوسان شدید داشته باشد ولی در بازه معینی حرکت کند، نه جهش فوق‌العاده.

سناریوی منفی (کاهش یا رکود)

در سناریویی که فدرال رزرو افزایش نرخ بهره را ادامه دهد، تورم کنترل شود، دلار تقویت شود و بازار جهانی به سمت دارایی‌های ریسک‌پذیر حرکت کند، احتمالاً طلا تحت فشار قرار خواهد گرفت. در چنین شرایطی، بازار داخلی طلا نیز ممکن است با کاهش تقاضا و افت قیمت مواجه شود. همچنین اگر دولت محدودیت واردات طلا را شدیدتر کند یا نرخ ارز را به شدت کنترل نماید، این تأثیر کاهشی را تشدید می‌کند.

چند نکته عملی برای سرمایه‌گذاران داخلی

1) بهتر است طلا تنها دارایی سرمایه‌ای شما نباشد، بلکه بخشی از سبد باشد.

2) چون طلا در کشورمان بسیار نوسان دارد، باید نقطه ورود و خروج معقول تعیین شود.

3) طلا بیشتر به عنوان بیمه در برابر ریسک و تورم کار می‌کند، نه دارایی برای سود سریع کوتاه‌مدت.

4) چون دلار نقش محوری در تعیین قیمت طلا دارد، تغییرات بازار ارز باید به دقت رصد شود.

5) رصد اخبار ارزی، گمرکی، مالیاتی و سیاست‌های طلا در ایران بسیار حیاتی است.