رویداد ۲۴| از آنجایی که کشور عزیز ما بیش از ۹۰ درصد زعفران جهان را تولید میکند، به عنوان پادشاه طلای سرخ در دنیا شناخته میشود. با این حال، آمارها از رشد چشمگیر صادرات نشان میدهند که سهم واقعی کشاورزان ایرانی از این بازار پُر رونق چندان زیاد نیست. عدم وجود برند ملی، خامفروشی گسترده، وجود واسطههای بیشمار و حتی قاچاق زعفران باعث شده تا ارزش افزودهی اصلی در جیب دلالان و صادرکنندگان غیررسمی برود و نه در سفره زعفرانکاران خراسانی.در چنین شرایطی، توجه به زنجیرهی تأمین و خرید زعفران اصل از تولیدکنندگان معتبر، میتواند نقشی کلیدی در حمایت از کشاورزان و جلوگیری از خامفروشی ایفا کند.
وقتی مصرفکنندگان داخلی و خارجی زعفران را به شکل مستقیم و با اطمینان از اصالت آن تهیه کنند، بخش بیشتری از سود واقعی به تولیدکننده ایرانی میرسد و زمینه برای برندسازی ملی فراهم میشود.۵ آبان ماه، روز ملی زعفران، فرصتی دوباره بود تا نگاهها به سوی این طلای سرخ جلب شود؛ نباید فراموش کنیم که صنعت زعفران، ریشه در تاریخ، فرهنگ و خاک ایران دارد، با این حال هنوز نتوانسته جایگاه اقتصادی خود را در جهان تثبیت نماید.
وضعیت کنونی صادرات زعفران ایران
طبق آمار رسمی گمرک، در نیمه اول سال جاری بیش از ۹۹٬۵۸۱ کیلوگرم زعفران ایرانی در بستهبندیهای مختلف و به ارزش ۹۴ میلیون و ۴۴۴ هزار دلار به بازارهای جهانی صادر شده است. این اعداد و ارقام به ما نشان میدهند که صادرات زعفران نسبت به سال گذشته 73 درصد افزایش پیدا کرده؛ اما پشت این آمار همواره واقعیتی تلخ پنهان شده و کشاورز ایرانی از سود واقعی بینصیب مانده است. در جدول زیر، 5 مقصد اصلی صادرات زعفران را ارائه کردهایم:
|
رتبه |
کشور خریدار |
مقدار خرید (کیلوگرم) |
ارزش ارزی (دلار) |
سهم از کل صادرات (%) |
|
1 |
امارات متحده عربی |
29,691 |
29,176,929 |
30.9% |
|
2 |
اسپانیا |
19,601 |
18,891,637 |
20.0% |
|
3 |
چین |
12,645 |
12,523,264 |
13.3% |
|
4 |
افغانستان |
10,513 |
10,344,888 |
11.0% |
|
5 |
آلمان |
3,025 |
1,647,693 |
1.7% |
کشورهایی که در جدول فوق آمده زعفران ایرانی را به صورت فلهای خریداری میکنند، اما بسیاری از آنها پس از بستهبندی و برندینگ مجدد، این محصول را با قیمتی تا ۴ برابر بیشتر از بازار اروپا، آمریکا و شرق آسیا صادر خواهند کرد. در نتیجه، سود نهایی از زعفران ایران در خارج از مرزهای ما توزیع میشود.
موانع ساختاری که سود کشاورز را میبلعند
با وجود تولید انبوه و کیفیت ممتاز زعفران ایرانی، ساختار اقتصادی این صنعت هنوز هم ناکارآمد است. از جمله مهمترین موانع ساختاری که باعث شدهاند سود کافی به کشاورزان نرسد، میتوانیم به موارد زیر اشاره داشته باشیم:
-
خام فروشی گسترده: بخش زیادی از زعفران ایران به صورت فله و بدون فرآوری یا بستهبندی صادر خواهد شد.
-
عدم وجود برند ملی واحد: کشورهای دیگر به راحتی زعفران ایران را با نام خود میفروشند و نمونه بارز آن افغانستان است که بخشی از زعفران قاچاقی ایران را بستهبندی نموده و آن را به عنوان محصول ملی خود عرضه میکند.
-
سیاستهای ارزی نامناسب: الزام بازگشت ارز صادراتی با نرخ دولتی باعث شده بسیاری از صادرکنندگان رسمی انگیزهای برای فعالیت نداشته باشند.
-
ضعف نظارت در مرزها: قاچاق زعفران به کشورهای همسایه باعث کاهش کیفیت برند ایرانی و از دست رفتن سهم بازار رسمی خواهد شد.
-
کمبود زیرساختهای فرآوری و بازاریابی بینالمللی: بسیاری از تولیدکنندگان به فناوری خشکسازی، استانداردسازی و بازاریابی مدرن جهانی هنوز دسترسی ندارند.
راهکارها و پیشنهادات برای تغییر توزیع سود
کارشناسان معتقدند که ایران میتواند با اصلاح زنجیره ارزش زعفران، سود واقعی را به جای دلالها به کشاورزان برگرداند. در ادامه، مهمترین راهکارها به تفکیک توضیح داده شدهاند:
اجرای طرح شناسنامهدار شدن زعفران
شناسنامهدار کردن محصول از جمله مهمترین اقدامات برای کنترل قاچاق و حفظ اعتبار زعفران ایرانی محسوب میشود. بدین گونه هر محموله زعفران دارای کد رهگیری یکتا، مشخصات مزرعه، منطقه تولید و زمان برداشت مشخص خواهد بود. این کد در سامانه ملی ثبت میشود تا مسیر محصول از مزرعه تا بازار قابل ردیابی باشد.
ثبت و توسعه برند ملی در سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO)
ایران در حال طی مراحل نهایی برای ثبت برند ملی زعفران در سازمان جهانی مالکیت فکری است. این برند، مانند یک چتر حمایتی، از نام و اعتبار زعفران ایران در برابر سوءاستفاده کشورهایی که محصول ایرانی را با نام خود میفروشند محافظت میکند. از این طریق، صادرکنندگان رسمی میتوانند محصول خود را با هویت اصیل ایرانی عرضه نمایند و آن را با قیمت بالاتری در بازار جهانی به فروش رسانند.
اصلاح سیاستهای ارزی و تسهیل صادرات رسمی
یکی از عوامل اصلی خروج غیر قانونی زعفران از کشور، سیاستهای ارزی فعلی است. در واقع، الزام صادرکنندگان به بازگرداندن ارز با نرخ دستوری دولتی موجب شده فعالیت رسمی دیگر صرفهی اقتصادی نداشته باشد.کارشناسان در این زمینه پیشنهاد میکنند که دولت با اجرای نظام نرخگذاری شناور و واقعیسازی ارزش ارز صادراتی، انگیزه قاچاق را از بین ببرد.
علاوه بر موارد فوق، ایجاد صندوق حمایت از کشاورزان زعفرانکار و برندسازی منطقهای در کنار برند ملی نیز جزو راهکارهای مفید تلقی میشوند. اجرای این مجموعه راهکارها میتواند زعفران ایران را از وضعیت کنونی خود خارج کرده و آن را به جایگاهی شایسته برساند؛ جایگاهی که در آن سود واقعی به کشاورز ایرانی بر میگردد و زعفران ایرانی نه فقط به علت رنگ و عطر بینظیر خود، بلکه به علت عدالت اقتصادی در تولید و تجارت به طور گسترده خواهد درخشید.
source