استاد هادی سروش گفت: حضرت فاطمه زهرا(س) نسبت به دو خطر که مسلمانان و جامعه اسلامی را تهدید می کنند، بارها هشدار دادند، اولین خطر متوجه جامعه این است که دل‌های مسلمان‌ها را از یکدیگر جدا شود و دلها از هم پراکنده گردد و دومین خطر ایجاد فاصله طبقاتی است، اینکه گروهی در سطحی بالاتر و گروهی در سطحی پایین تر باشد، خطرات عظیمی در سطح جامعه و در میان مردم به دنبال خواهد داشت.
وی تأکید کرد: وقتی اختلاف طبقاتی ایجاد شود، طبقه بالاتر، طبقه پایین‌تر را له می‌کند. آنهایی که به مقامی رسیده‌اند، به شهرتی رسیده‌اند، به پولی یا ثروتی رسیده‌اند، به موقعیتی دست یافته‌اند، کسانی که زیر دستشان هستند را تا بتوانند به بیگاری می‌کشند، تا می‌توانند آنها را نابود می‌کنند و توانایی‌های آنان را برای خود به استخدام درمی‌آورند.
به گزارش خبرنگار شفقنا، حجت الاسلام و المسلمین هادی سروش در سخنرانی که به مناسبت شهادت حضرت زهرا(س) در هیئت انصارالمهدی تهران داشت، خطبه فاطمیه و خطر پیش روی جامعه دینی را مورد بررسی قرار داد و گفت: یکی از برکات ماندگار حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها، خطبه‌ای است که آن حضرت در میان جمع عموم مردم در مسجد، به صورت بداهه ایراد فرمودند.
خطبه حضرت زهرا (س) به وزان خطبه نهج البلاغه است
وی افزود: این خطبه به وزان خطبه‌های نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین علیه‌السلام است و باید محققین کلمه به کلمه آن را در نهج البلاغه بیابند.
باید به‌صورت موضوعی نگاهی به این خطبه کنیم و برای فهم مطالب حضرت زهرا، از نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین(ع) کمک گیریم. و سپس به این نتیجه می‌رسیم که این خطبه، مانند خطبه‌های نهج‌البلاغه امیرالمؤمنین(ع)، در افقی بسیار بلند قرار دارد.
محورهای کلی خطبه حضرت زهرا (س)
در این خطبه، چند محور مهم مطرح شده است؛ یک، در رابطه با اصول دین؛ توحید، نبوت، امامتِ امیرالمؤمنین علیه‌السلام و اشاره به آیاتی از قرآن در رابطه با معاد است.
حضرت زهرا در بخش اول این خطبه بیان فرمودند که احکام دین — نماز، روزه، امر به معروف و نهی از منکر — هر کدام چرا برای مؤمنان واجب شده است.
بخش دوم، در رابطه با معرفی امیرالمؤمنین علیه‌السلام و دور شدن جامعه از ایشان است.
بخش سوم این خطبه در رابطه با شرایط سختی است که در آینده، مسلمانان بر اساس انحرافی که آن روز پیش آمد و امیرالمؤمنین را خانه‌نشین کردند، رقم خورد؛ و در همین بخش، نتایج و میوه‌های تلخ سقیفه نیز بیان شده است.
بخش چهارم در این خطبه، در رابطه با تضییع حق و حرمت نسبت به خود حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها است.
انبوهی از مطالب و معارف در خطبه حضرت زهرا (س) نهاده شده
وی ادامه داد: ما در این سال‌ها با نگاه‌های مختلف به این خطبه نگریسته‌ایم و از آن بهره‌مند شده‌ایم. مطالبی را بیان کردیم و هنوز هم می‌بینیم که انبوهی از معارف در این خطبه نهان است. این خطبه برای ما شیعیان، از حضرت زینب کبری (س)، از وجود مبارک اباعبدالله(ع)، از امام حسن(ع)، از زین‌العابدین(ع) و از دیگر ائمه(ع) نقل شده و بزرگان حدیث آن را روایت کرده‌اند.
وی گفت: جالب این است که همین خطبه که حاکمیت وقت را زیر سؤال برد، از عایشه نیز در کتاب‌های اهل‌سنت نقل شده است؛ یعنی ما این خطبه را هم با واسطه ائمه خود در منابع شیعه در اختیار داریم و هم با واسطه همسر پیامبر، عایشه، در برخی کتاب‌های اهل‌سنت. این خطبه از حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها نقل شده است.
اهتمامِ گذشتگان به حفظ و تعلیم خطبه به فرزندان شان
استاد سروش افزود: تاریخ می‌گوید بیش از هزار سال است که همان‌گونه که مردم تلاش می‌کردند به فرزندان خود قرآن بیاموزند، قرآن را یاد بگیرند و حفظ کنند، شیعیان نیز می‌کوشیدند این خطبه را به فرزندان خود یاد دهند و کودکان این خطبه را فرا می‌گرفتند.
خطبه حضرت زهرا (س) و ضرورت تدریس آن در حوزه ها
وی گفت: خوشبختانه با پیشنهاد، تکرار و تلاش حضرت آیت‌الله جوادی در سال‌های اخیر، این خطبه حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها به‌عنوان متن درسی در برخی مدارس و کلاس‌های حوزه علمیه برای طلاب نوجوان تدریس می‌شود. به هر جهت، این خطبه دارای محورهای مهم و قابل توجهی است.
نگاه فاطمه (س) و بیانِ خطری که متوجه جهان اسلام می شود
استاد سروش افزود: یکی از موضوعاتی که ذهن حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها را به خود مشغول کرده، خطری است که متوجه مسلمانان شده؛ خطری که همچون حمله‌ای بر آنان فرود آمده است. وی افزود: حضرت زهرا اطهر این خطر را برای جمع حاضر در مسجد — که جمعیتی انبوه نیز حضور داشت — به‌صورت خلاصه بیان می‌کنند. این خطر، موارد متعددی دارد که از میان آنها چند جمله را انتخاب کرده‌ام؛ جمله هایی که نشان دهنده آسیبهای فراوان به جامعه اسلامی است.
متأسفانه اگر ما نگاهی بکنیم، الآن جهان اسلام گرفتار این خطرات است؛ هم مملکت ما و هم جهان اسلام .
خطر پراکندگی دل ها در جامعه دینی
وی افزود: اولین خطر متوجه جامعه این است که دل‌های مسلمان‌ها را از یکدیگر جدا شد؛ دلها از هم پراکنده شد!
پیامبر تلاش کرد دل‌های مسلمان‌ها را به هم نزدیک کند؛ مسلمان‌ها با هم برادر شدند، «فَأَصْبَحْتُمْ بِنِعْمَتِهِ إِخْواناً» (آل عمران ۱۰۳) و روشن است ؛ بهترین و آخرین مرتبه ارتباط و احترام به یکدیگر، زیر سایه برادری است.
آیا جهان اسلام و جامعه دینی در برادری به سر می برد؟
استاد حوزه ادامه داد: در رابطه با این آسیب ها که در این خطبه بیان شده ، قضاوت نمی‌کنم که الآن ما در چه شرایطی هستیم. ما آیا در این مملکت شیعه حس برادری می‌بینیم؟ اگر — خدای نخواسته — کمبود می‌بینی، این کمبود از آنجا شروع شد.
حضرت فرمود؛ ‘فلانبرح او تبرحون تامرکم فتاتمون ‘ بدین معنا که شما این‌گونه بودید که پیوسته با ما بودید؛ ما پیوسته با شما بودیم؛ ما یکی بودیم؛ ما چیزی به شما می‌گفتیم و شما توجه می‌کردید. چرا این‌قدر پراکنده شده این دلها؟ کار به جایی رسیده که ای مردم، من با شما دارم صحبت می‌کنم و شما توجه نمی‌کنید.
وی افزود: این پراکندگی دل، اختلافات، ناراحتی‌ها چقدر می‌تواند به ما ضربه بزند؛ به مسلمان‌های جهان ضربه می‌زند و زده است. شروعش از همان روز، بعد از رحلت پیامبر و انحراف از مسیر امامت بود.
وی گفت: خدا در قرآن می فرماید: وَلَا تَنْسَوُا الْفَضْلَ بَيْنَكُمْ ؛ مفاد این آیه ۲۳۷ سوره بقره این است ؛ این اخلاق خوبی که بین خودتان دارید، این اخلاق برادری را فراموش نکنید. این فضیلت، این اخلاق که بین شماها قرار گرفته، این را تباه نکنید.
استاد سروش اظهار داشت: نگاه ما به داخل، و نگاه ما به خارج — یعنی جهان اسلام — «واویلا»ست. یک طرح ابراهیم مطرح است، کشورهای جهان اسلام با اسرائیل زدوبند می‌کنند؛ می‌خواهند با یهودیان برادری کنند! این همان نقطه‌ای است که فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها در آن روز نشان داد که خطر آغاز شده است.
وی گفت: در زمان حضور رسول الله ، مسلمان‌ها با هم برادر بودند. تا جایی که در مدینه، یهودیان زیادی زندگی می‌کردند و آنها هم تحت پرچم اسلام قرار داشتند و پیامبر پیمان‌های متعددی با آنان امضا کرده بود؛ آرامش و برادری در مدینه حاکم بود. حضرت زهرا فرمودند نقطه خطر آغاز شد.
جهل و جهالت مهمترین عامل بیگانگی دلها از یکدیگر
وی افزود: سوره مبارکه حشر، آیه ۱۴: «تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّىٰ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْقِلُونَ» — این آیات قرآن، نشان‌دهنده نقطه‌ای است که فاطمه زهرا می‌بیند. عظمت نگاه این بانو، در همان وسعت دید اوست. وقتی به مملکت اسلامی نگاه می‌کنید، گمان می‌کنید این‌ها «ید واحده» هستند؛ اما دو دل کنار هم پیدا نمی‌شود.
وی گفت: اینکه حضرت زهرا می‌فرمایند دلها از هم پراکنده است، و اینکه می‌فرمایند در خطبه نورانی‌شان می‌بینم نقطه جدایی در جامعه ایجاد شده، با توجه به همین آیات قرآن است. «ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْقِلُونَ» — چون جامعه به جهل برگشته و هر کس تنها برای منافع خود تلاش می‌کند، حتی اگر منافع دیگری پایمال شود؛ دشمنی، کینه و جهالت پدید می‌آید.
مطابقتِ کاملِ سخنان حضرت زهرا (س) با نهج البلاغه
استاد سروش گفت: حضرت علی نیز این جمله حضرت زهرا را ۲۵ سال بعد فرمودند. این بیان در خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه، که معروف به «خطبه قاصعه» و طولانی‌ترین خطبه نهج‌البلاغه است، آمده است. در بند ۹۰، امیرالمؤمنین علیه‌السلام می‌فرماید: «فَانْظُرُوا کَیْفَ کَانُوا حِینَ کَانَتِ الْأُمُورُ مُجْتَمِعَةً»؛ دیروز را نگاه کنید، حواستان هست؟ حضرت زهرا فرمود که آغاز شد؛ نقطه جدا شدن دلها از یکدیگر.
وی اظهار کرد: ۲۵ سال بعد، امیرالمؤمنین علیه‌السلام که در این زمان حاکم مسلمانان است و این مدت سپری شده ـ می‌فرماید: دیروزتان را نگاه کنید، چقدر دل‌هایتان به هم نزدیک بود، چقدر دست‌های شما به هم پیوسته بود، یک قدرت داشتید.
حضرت سپس می‌فرماید «فَانْظُرُوا إِلَى مَا صَارُوا إِلَیْهِ فِی آخِرِ أُمُورِهِمْ». امروزتان را هم نگاه کنید؛ گویی حضرت علی امروز با ما سخن می‌گوید. آن دیروز شما، روز دل‌های پیوسته، برادری و دستان در دست هم برای سامان‌دهی جامعه بود. امروزتان را نیز نگاه کنید که چه شده است.
وی بیان کرد: حضرت می‌فرماید «حِینَ وَقَعَتِ الْفُرْقَةُ»؛ از آن روزی که جدایی پدید آمد، مردم گروه‌گروه شدند، حزب‌حزب شدند و گروه‌های مختلفی ادعا پیدا کردند. جدایی آشکار شد و الفت دلها از میان رفت. سپس می‌فرماید «وَتَفَرَّقَتِ الْکَلِمَةُ وَالْعُقْدَةُ»؛ دیگر دل واحد دیده نمی‌شود، دلها از هم جداست و سخن یکپارچه شنیده نمی‌شود. هر کس سخن خود را می‌گوید. «تَشْبَهُوا مُخْتَلِفِینَ»؛ نگاه می‌کنیم در صدر جوامع دینی و جامعه اسلامی اختلاف دیده می‌شود.
ذلتِ جامعه دینی میوه تلخ تفرقه است
وی افزود: نتیجه آن، به تعبیر امیرالمؤمنین علیه‌السلام این است که «أَلْبَسَهُمُ اللَّهُ لِبَاسَ الذُّلِّ»؛ آن کرامت و بزرگواری که جهان در ابتدا نسبت به مسلمانان می‌دید، دیگر اکنون دیده نمی‌شود. این در خطبه ۱۹۲ نهج‌البلاغه آمده است.
وی تأکید کرد: فاطمه زهرا اعلام خطر کرد که جدایی دلها آغاز شده است. قرآن شریف نیز این خطر را به ما مسلمانان گوشزد کرده بود. امیرالمؤمنین، آنچه را زهرای اطهر سلام‌الله‌علیها بیش از ۲۰ سال پیش در میان مردم بیان کرده بود، با توضیح برای مردم روشن ساخت و فرمود که اکنون چنین شده و چنین خواهد شد.
هشدار فاطمه زهرا (س) درباره اختلاف طبقاتی و فاصله های اجتماعی
استاد سروش اظهار کرد: خطر دومی که حضرت زهرا سلام‌الله‌علیها جامعه را نسبت به آن هشدار داد، آغاز فاصله‌های اجتماعی و اقتصادی بود؛ آنچه امروزه «فاصله طبقاتی» نامیده می‌شود. حضرت فرمودند شما که امیرالمؤمنین را حمایت نکردید و نمی‌کنید، بدانید چه بلایی بر سرتان خواهد آمد؛ و آن بلا این است که از این پس طبقه‌ای در بالای جامعه اسلامی قرار خواهد گرفت و طبقات پایین نیز شکل خواهند گرفت، و آن بالایی‌ها تا آنجا که بتوانند و امکان داشته باشد، طبقات پایین را آزار خواهند داد. عده ای به تعبیر حضرت زهرا (س) به «رفاهیة العيش وادعون فاکهون آمنون» رسیده و می رسند ، و عده ای در گرسنگی !!
وی خاطرنشان کرد: فاطمه زهرا در همان روز این خطر را به مردم گوشزد کرد. تا آن روز فاصله طبقاتی وجود نداشت. ثروتمندترین افراد مدینه در کنار فقیرترین افراد مدینه به گونه‌ای زندگی می‌کردند که اگر کسی وارد می‌شد، ثروتمندترین را از فقیرترین تشخیص نمی‌داد. از نظر کمک و دست به خیر بودن و کمک یکدیگر کردن ، یک برادری حاکم بود.
وی ادامه داد: خداوند در آیه ۸ سوره مبارکه «حشر» از زمانی سخن می‌فرماید که مهاجرین از مکه آمدند، مردم مدینه که خود نیازمند بودند، و خود گرسنه بودند، و فرزندانشان در تنگنای اقتصادی و گرسنگی بودند، اما زندگی خود را با برادران مسلمانشان که از مکه آمده بودند تقسیم کردند ؛ «وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ».
دوری از امامت، نزدیک شدن به فاصله هاست
استاد سروش توضیح داد: فاطمه زهرا سلام‌الله‌علیها اعلام خطر کرد که با دوری از امامت، این مسائل پایان می‌یابد. اگر می‌خواهید دنبال این مسیر بروید، بروید. در پایان خطبه نیز فرمود: سوار شوید و بتازید، اما بدانید جامعه شما به چه سمتی خواهد رفت و تا قیامت چگونه خواهد شد. تعبیر حضرت زهرای اطهر این بود که از این پس در جامعه، افرادی را خواهید دید که در رفاه غرق هستند؛ «رَفَاهِیَّةُ الْعَیْشِ، وَادِعُونَ، فَاكِهُونَ، آمِنُونَ»؛ کسانی که در لذت‌های دنیا غوطه‌ورند و دیگران در فقر و گرفتاری خواهند ماند.
وی تأکید کرد: امروز این سخنان قابل فهم و مورد پذیرش است، اما در آن زمان مردم این حرف‌ها را باور نمی‌کردند. تازه پیامبر از دنیا رفته بود و برادری میانشان برقرار بود و لذت برادری را چشیده بودند. تصور نمی‌کردند چه خواهد شد؛ اما زهرای اطهر فرمود چه خواهد شد.
جامعه ای که شهروندانش به یکدیگر آسیب های فراوان می زنند!
وی گفت: حضرت علی(ع) در نامه سی‌ویکم نهج‌البلاغه، که به امام حسن مجتبی است، در بند ۸۰ چنین نوشت: « فَإِنَّمَا أَهْلُهَا کِلَابٌ عَاوِیَةٌ یَهِرُّ بَعْضُهَا عَلَى بَعْضٍ»؛ نگاهی به جامعه بینداز، می‌بینی سگانی در جامعه هستند که برای صاحبانشان پارس می‌کنند.
وی افزود: امیرالمؤمنین می‌فرماید: «فَإِنَّمَا أَهْلُهَا کِلَابٌ عَاوِیَةٌ». وقتی جامعه به سمت و سوی فاصله های اجتماعی و اختلافات عمیق اقتصادی برود، از یک سو ؛ سگانی به دستور ارباب‌های خود پارس می‌کنند. از سوی دیگر، درنده‌هایی آماده‌اند که مردم را بدرند، مردم را پاره‌کنند، مردم را نابود کنند.
استاد سروش خاطرنشان کرد: وقتی اختلاف طبقاتی ایجاد شود، طبقه بالاتر، طبقه پایین‌تر را له می‌کند. آنهایی که به مقامی رسیده‌اند، به شهرتی رسیده‌اند، به پولی یا ثروتی رسیده‌اند، به موقعیتی دست یافته‌اند، کسانی که زیر دستشان هستند را تا بتوانند به بیگاری می‌کشند، تا می‌توانند آنها را نابود می‌کنند و توانایی‌های آنان را برای خود به استخدام درمی‌آورند. امیرالمؤمنین در ادامه نوشت: هر کسی که ادعای بزرگی در جامعه دارد، نسبت به آنهایی که کوچک‌ترند چیزی کم نمی‌گذارد و آنها را نابود می‌کند؛ این‌ها نتیجه اختلاف طبقاتی است.
وی توضیح داد: حضرت زهرا فرمودند اختلاف دلها آغاز شد. دوم، اختلاف زندگی‌ها نیز شروع شد. دیگر در یک رتبه نیستید، در یک جایگاه نیستید. یکی با سیلی صورتش را سرخ نگاه می‌دارد؛ و از سوی دیگر، قشری با چه خودروهایی، با چه امکاناتی زندگی می‌کنند.
استاد سروش اضافه کرد: حضرت زهرا(س) فرمودند علی را خانه‌نشین کردید و جامعه را به سمتی می‌برید که پایانش دیگر در اختیار کسی نخواهد بود.
source