ماجرای آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی از کجا آغاز شد؟

اقتصاد۲۴- جنگل‌های هیرکانی، میراثی طبیعی و یکی از کهنسال‌ترین اکوسیستم‌های ایران، در هفته‌های اخیر با بحرانی جدی روبه‌رو شدند. آتش‌سوزی‌های گسترده نه تنها زیستگاه جانوران و گیاهان متنوع را تهدید کردند، بلکه معیشت جوامع محلی و اقتصاد محلی را نیز دچار آسیب کردند. بر اساس گزارش‌های میدانی، این آتش‌سوزی از ارتفاعات روستای الیت آغاز شد و در مدت کوتاهی، بخش‌های وسیعی از جنگل‌های هیرکانی را فراگرفت، منطقه‌ای که به دلیل قدمت و ارزش‌های طبیعی، از اهمیت بین‌المللی برخوردار است.

آغاز بحران؛ نخستین شعله‌ها و دود‌ها در جنگل‌های هیرکانی

نخستین علائم آتش در نهم آبان‌ماه در ارتفاعات جنگل‌های الیت دیده شد. اهالی منطقه با مشاهده دود‌های غلیظ، تلاش کردند سریعاً مسئولان را از وقوع بحران مطلع کنند، اما سرعت واکنش نهاد‌های مسئول بسیار پایین بود. شاهدان محلی می‌گویند که اگر بالگرد‌های اطفای حریق در همان روز‌های نخست به منطقه اعزام می‌شدند، وسعت تخریب بسیار کمتر از میزان کنونی بود.

ارتفاعات جنگل‌های هیرکانی به دلیل شیب زیاد، مسیر‌های صعب‌العبور و نبود جاده‌های مناسب، عملیات اطفای حریق را دشوار می‌کرد. باد‌های پاییزی که شدت می‌گرفتند و خشکی برگ‌ها و شاخه‌ها شرایط را برای شعله‌ور شدن و گسترش آتش فراهم کردند، باعث شدند آتش به سرعت به بخش‌های دورتر سرایت کند.

نقش حیاتی جوامع محلی و داوطلبان در جنگل‌های هیرکانی

مردم روستا‌های اطراف، گروه‌های کوهنوردی و داوطلبان محیط‌زیستی از نخستین روز‌های وقوع آتش، به کمک آمدند. آنها مسیر‌های طولانی و صعب‌العبور را با تجهیزات ابتدایی مانند بیل، اره‌های دستی و دمنده‌ها طی کردند تا از گسترش آتش جلوگیری کنند. شب‌ها و روزها، صد‌ها نفر از اهالی و داوطلبان در کنار نیرو‌های رسمی حضور داشتند تا آتش را مهار کنند.

با وجود این تلاش‌ها، فقدان هماهنگی و مدیریت یکپارچه میان نهاد‌های مختلف، تاخیر در ارسال تجهیزات مدرن و کمبود منابع آب، موجب شد کنترل کامل آتش به سختی ممکن شود. اهالی بار‌ها هشدار دادند که بدون اقدام فوری، خسارات جبران‌ناپذیر خواهد بود، اما در همان روز‌ها پاسخ‌ها کند و ناکافی بود.

مسیر‌های صعب‌العبور و چالش‌های عملیاتی جنگل‌های هیرکانی

بخش‌های وسیعی از جنگل‌های هیرکانی در مناطق کوهستانی قرار دارند که دسترسی زمینی به آنها تقریباً غیرممکن است. نیرو‌های اطفای حریق مجبور شدند از مسیر‌های خطرناک عبور کنند و در نقاط پرشیب و دشوار با آتش مقابله کنند. برخی مناطق به قدری صعب‌العبور بودند که تنها از طریق بالگرد و هواپیما‌های آب‌پاش می‌شد عملیات اطفا را انجام داد.

این شرایط باعث شد بخشی از آتش‌سوزی تحت کنترل درنیاید و آتش به تدریج در چند جبهه گسترش پیدا کند. کارشناسان محیط‌زیست تأکید کردند که عدم آمادگی قبلی برای مقابله با بحران‌های چنین گسترده‌ای، یک ضعف ساختاری است که باید اصلاح شود.

نقد‌های جدی به مدیریت بحران

انتقاد‌های بسیاری نسبت به عملکرد مسئولان مطرح شد. نمایندگان محلی و کارشناسان محیط‌زیست، تأخیر در اعزام بالگرد‌ها و هواپیما‌های آب‌پاش و عدم هماهنگی بین ستاد‌های بحران را عامل اصلی گسترش آتش معرفی کردند. برخی مقامات ادعا کردند که آتش تحت کنترل درآمده، اما گزارش‌های میدانی و تصاویر ماهواره‌ای خلاف این موضوع را نشان می‌دادند.

بیشتر بخوانید: آیا آتش سوزی جنگل الیت توسط انسان ایجاد شده است؟

همچنین درخواست‌ها برای استفاده از تجربیات بین‌المللی و تجهیزات مدرن دیر انجام شد. کشور‌هایی مانند ترکیه و روسیه آمادگی خود را برای کمک اعلام کردند، اما ارسال تجهیزات و هماهنگی عملیات با تأخیر انجام گرفت. این اختلاف بین روایت رسمی و مشاهدات میدانی، باعث افزایش فشار عمومی و نارضایتی گسترده شد.

کمک‌های بین‌المللی و فناوری‌های نوین برای خاموش‌کردن آتش جنگل‌های هیرکانی

با شدت گرفتن بحران، ایران به کمک‌های بین‌المللی متوسل شد. کشور‌هایی مانند ترکیه، روسیه، چین و بلاروس هواپیما‌های آب‌پاش و تجهیزات مدرن ارسال کردند. پهپاد‌های مجهز به دوربین حرارتی برای شناسایی نقاط داغ و هدایت عملیات اطفای حریق مورد استفاده قرار گرفتند.

نیرو‌های هلال‌احمر، ارتش و محیط‌زیست تلاش کردند خطوط حائل ایجاد کنند و از گسترش آتش به روستا‌ها جلوگیری کنند. انتقال آب از منابع طبیعی و استفاده از تانکر‌ها و لوله‌کشی‌های موقت، بخش دیگری از عملیات بود. با این حال، وسعت آتش و شرایط دشوار منطقه، سرعت و اثربخشی عملیات را محدود کرد.

پیامد‌های محیط‌زیستی گسترده آتش در جنگل‌های هیرکانی

جنگل‌های هیرکانی زیستگاه گونه‌های جانوری و گیاهی متعددی هستند. با گسترش آتش، بخش زیادی از پوشش گیاهی از بین رفت و زیستگاه طبیعی جانوران تهدید شد. گونه‌هایی مانند گوزن، پلنگ، خرس قهوه‌ای، کل و بز وحشی مجبور به مهاجرت شدند. خاک سوخته و از بین رفتن گیاهان، اثرات بلندمدت بر چرخه آب و خاک منطقه خواهد داشت و احتمال فرسایش خاک را افزایش می‌دهد.

این آتش‌سوزی همچنین بر کیفیت هوا و سلامت مردم تأثیر گذاشت. دود و ریزگرد‌ها باعث شد مدارس و ادارات در چندین منطقه تعطیل شوند و مردم با مشکلات تنفسی مواجه شوند. کارشناسان بهداشتی هشدار دادند که اثرات آلودگی هوا ممکن است سال‌ها ادامه داشته باشد.

ابعاد اقتصادی و اجتماعی بحران

جوامع محلی که عمدتاً از کشاورزی، دامداری و گردشگری کسب درآمد می‌کنند، بیش‌ترین آسیب را دیدند. مسیر‌های دسترسی مسدود شده و امکانات گردشگری آسیب دید، باعث کاهش درآمد ساکنان شد. بخش کشاورزی و دامداری نیز دچار خسارات شد و محصولات بسیاری از بین رفت.

این بحران همچنین روحیه عمومی را تحت تأثیر قرار داد. اهالی از فقدان مدیریت یکپارچه و عدم توجه به هشدار‌های اولیه ناامید شدند. فشار روانی ناشی از از دست دادن منابع طبیعی و تهدید به زندگی و معیشت، نگرانی‌های اجتماعی و روانی را افزایش داد.

نقش رسانه‌ها و شفافیت اطلاعات در آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی

در طول بحران، رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نقش مهمی در اطلاع‌رسانی و بسیج کمک‌های مردمی ایفا کردند. خبرنگاران میدانی گزارش‌هایی دقیق از پیشروی آتش ارائه دادند و هشدار دادند که سرعت تخریب بسیار بالا است. با این حال، اختلاف بین گزارش‌های رسمی و واقعیت میدانی، موجب کاهش اعتماد عمومی شد.

شفافیت اطلاعات در بحران‌های محیط‌زیستی حیاتی است. عدم انتشار دقیق داده‌ها و تأخیر در ارائه گزارش‌ها باعث شد اقدامات پیشگیرانه به موقع انجام نشود و مردم نگران ایمنی خود و جنگل‌ها باشند.

دروس آموخته شده و ضرورت اقدامات پیش‌گیرانه

آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی ضرورت ایجاد پایگاه‌های دائمی اطفای حریق، تجهیز نیرو‌های محلی و آموزش‌های تخصصی را روشن کرد. ایجاد خطوط ایمن، استفاده از فناوری‌های نوین مانند پهپاد‌ها و هواپیما‌های آب‌پاش، و هماهنگی کامل بین نهاد‌های دولتی و داوطلبان، از جمله اقداماتی است که می‌تواند از فجایع مشابه در آینده جلوگیری کند.

همچنین برنامه‌ریزی برای پیش‌بینی شرایط جوی و آماده‌باش دائمی نیرو‌های امدادی، و آموزش مردم محلی برای مقابله اولیه با آتش‌سوزی، اهمیت بسیاری دارد. ایجاد سیستم هشدار سریع و استفاده از سامانه‌های پایش ماهواره‌ای می‌تواند پیشرفت عملیات اطفا را سرعت ببخشد.

نگاه به آینده

با وجود تلاش‌های گسترده، بحران جنگل‌های هیرکانی نشان داد که مدیریت منابع طبیعی و پیشگیری از فجایع محیط‌زیستی نیازمند برنامه‌ریزی بلندمدت، منابع کافی و هماهنگی دقیق است. تجربه این آتش‌سوزی باید در طراحی استراتژی‌های حفاظت از جنگل‌ها و اکوسیستم‌های ارزشمند ایران به کار گرفته شود.

مردم محلی، داوطلبان، کارشناسان و مقامات، همگی تأکید دارند که جنگل‌های هیرکانی، گنجینه‌ای طبیعی و بی‌بدیل هستند و حفاظت از آنها نیازمند اقدامات فوری و مستمر است. نسل‌های آینده نیز شایسته آن هستند که زیبایی و ارزش‌های این جنگل‌های هزارساله را تجربه کنند.