جمعه سیاه چگونه مغز شما را فریب می‌دهد؟

فرارو-تصور کنید یک تخفیف وسوسه‌انگیز جلوی چشم شماست و مغزتان ناگهان شما را به خرید سریع و هیجانی وادار می‌کند، این دقیقاً همان چیزی است که جمعه سیاه انجام می‌دهد.

به گزارش فرارو به نقل از ساینس الرت، شمارش معکوس‌ها، هشدارهای «موجودی محدود» و تبلیغات فوری مغز را تحت فشار قرار می‌دهند و باعث می‌شوند تصمیم‌های سریع و بدون فکر بگیریم. مطالعات علمی نشان می‌دهد جمعه سیاه با ترفندهای روانی و عصبی، مغز ما را تحت فشار قرار می‌دهد و ما را به خریدهای هیجانی سوق می دهد.

عجله کنید، سریع خرید کنید

وقتی می‌خواهیم بین گزینه‌ها تصمیم بگیریم، (مثل خرید یک تلویزیون جدید) مغز ما همه جوانب را می‌سنجد: قیمت، ویژگی‌ها، نظرات کاربران و توان مالی. معمولاً برای تصمیم‌گیری‌های مهم، زمان می‌گذاریم و اطلاعات بیشتری جمع‌آوری می‌کنیم. اما وقتی زمان این کار را نداریم، مغز آستانه اطلاعات لازم برای تصمیم را پایین می‌آورد. به عبارت دیگر، فشار زمانی باعث می‌شود سریع‌تر و با شواهد کمتر تصمیم بگیریم. این واکنش سریع مغز در موقعیت‌های فوری مفید است؛ مانند زمانی که عنکبوتی روی دستتان می‌افتد و بدون فکر آن را کنار می‌زنید. در این روزها، همان مکانیسم تصمیم‌گیری سریع که در شرایط واقعی مفید است، می‌تواند ما را به خریدهای هیجانی و غیرضروری سوق دهد.

فقط چند عدد باقی مانده!

جمعه سیاه نه تنها حس فوریت ایجاد می‌کند، بلکه از تکنیک «کمیابی» نیز بهره می‌برد. وقتی می‌دانیم فروش فقط برای مدت کوتاهی ادامه دارد و افراد زیادی در حال خرید هستند، مغز ما احساس رقابت می‌کند: اگر سریع عمل نکنیم، ممکن است فرصت را از دست بدهیم.

مثلاً وقتی در حال خرید تلویزیون هستید، وب‌سایت ممکن است بنویسد: «فقط ۸ عدد باقی مانده» یا «۱۲ نفر این کالا را در سبد خرید خود دارند». ناگهان همه چیز شبیه یک مسابقه می‌شود و حتی اگر قصد خرید فوری نداشتید، احساس می‌کنید باید سریع اقدام کنید. این حس کمیابی نحوه پردازش مغز را تغییر می‌دهد. وقتی چیزی محدود به نظر می‌رسد، ارزش بیشتری برای آن قائل می‌شویم و این باور شکل می‌گیرد که کالا حتماً خوب است، فقط به این دلیل که دیگران آن را انتخاب کرده‌اند.

چه فکری می‌کردم؟

تصمیم‌گیری سریع با اطلاعات کمتر، احتمال اشتباه را بالا می‌برد؛ پدیده‌ای که روان‌شناسان آن را «تجارت سرعت-دقت» می‌نامند. وقتی تحت فشار زمانی هستیم، مغز دنبال میانبرهایی می‌گردد تا گزینه‌ها را سریع ارزیابی کند. برای مثال، تعداد افرادی که کالایی را نگاه می‌کنند یا در سبد خرید دارند می‌تواند بر تصمیم ما تأثیر بگذارد، در حالی که جزئیاتی مانند کیفیت، گارانتی و ارزش واقعی محصول اهمیت بیشتری دارند.

هشدار «موجودی محدود» نیز می‌تواند ما را از بررسی و جمع‌آوری اطلاعات بیشتر بازدارد. وقتی فکر می‌کنیم یک محصول ممکن است سریع تمام شود، مقایسه قیمت‌ها یا مطالعه نظرات کاربران می تواند شانس ما را برای خرید کاهش دهد. مغز ما به دنبال پیش‌بینی و اجتناب از ریسک است؛ بنابراین وقتی تحت فشار قرار می‌گیریم، به جای بررسی جزئیات بیشتر، سریع تصمیم می‌گیریم.

ترفند فروشندگان

تصمیم‌گیری سریع همیشه بد نیست؛ گاهی می‌تواند در زمان ما صرفه جویی کند و یا جانمان را نجات دهد. مانند تخلیه ساختمان وقتی آلارم آتش‌سوزی به صدا در می‌آید. اما در جمعه سیاه، فروشندگان اضطرار مصنوعی ایجاد می‌کنند. تایمرها، هشدارهای «موجودی محدود» و بنرهای «فقط امروز» طراحی شده‌اند تا مغز ما را به وضعیت تصمیم‌گیری سریع وادار کنند. زمانی که این حس فوریت فعال می‌شود، تفکر منطقی جای خود را به نگرانی «اگر اقدام نکنم، فرصت را از دست می‌دهم» می‌دهد. همین باعث می‌شود تلویزیونی بخریم که تنها کمی بهتر از تلویزیون قبلی ماست.

چگونه در جمعه سیاه عقلانی خرید کنیم؟

1- برنامه‌ریزی پیش از خرید

فهرستی از کالاهایی که واقعاً قصد خریدشان را دارید تهیه کنید تا در هنگام خرید تصمیم عجولانه نگیرید.

2- بودجه خریدتان را مشخص کنید

بودجه خود را تعیین و در طول خرید آن را به خود یادآوری کنید تا مغز تحت تأثیر حس «کمیابی» و فوریت، تصمیم عجولانه نگیرد.

3- پیش از خرید کمی مکث کنید

در هیاهوی خرید، کمی مکث کردن به مغز اجازه می‌دهد از حالت هیجانی خارج شده و بهتر انتخاب کند.

4- قبل از خرید، از خود بپرسید: «آیا واقعاً به این کالا نیاز دارم؟»

این سوال به شما کمک می‌کند روی ارزش واقعی کالا تمرکز کرده و از خرید هیجانی جلوگیری کنید. لذت بردن از یک تخفیف خوب هیچ مشکلی ندارد، اما وقتی در هیجان جمعه سیاه غرق می‌شوید، به یاد داشته باشید مغز شما چگونه تحت تأثیر قرار می‌گیرد و چه کسی واقعاً از این هیاهو سود می‌برد.