مروری بر زندگی سید عبدالکریم موسوی اردبیلی؛ از مراجع تقلید با سابقه سیاسی ایران

اقتصاد۲۴- سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی یکی از یاران نزدیک امام خمینی (ره) و از مراجع تقلید به نام شیعه بود که در بسیاری از مبارزات و فعالیت‌های سیاسی ایران حضور پررنگ داشته است.

زندگینامه سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی

سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی در هشتم بهمن‌ماه سال ۱۳۰۴ در شهر اردبیل به دنیا آمد. پدرش او، روحانی بود و مادرش، زمانی که او کودک بود، درگذشت.

سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی تحصیلات خود را در دوران کودکی و در مکتب‌خانه شروع کرد و در سال ۱۳۱۹ وارد مدرسه علمیه ملاابراهیم در زادگاهش شد. در دورانی که وی وارد مدرسه طلبگی شده بود، این مدارس به علت رویکرد و کار‌های رضاشاه، از رونق لازم برخوردار نبود، اما با اشغال خاک ایران توسط بیگانگان و خروج رضاشاه از مملکت، تا حدی وضعیت و جایگاه این مدارس، بهتر شد.

سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی شاگرد درس خارج فقه و اصول سیدمحسن حکیم و سیدابوالقاسم خویی بود. وی در سال ۱۳۲۲ برای خواندن درس حوزوی در مراتب بالاتر وارد شهر قم شد و حدوداً سه سال در این شهر زندگی کرد. وی در قم شاگرد افرادی، چون محمدرضا گلپایگانی و احمد خوانساری بود.

در ادامه مسیز زندگی، موسوی اردبیلی در ۱۶ آبان ۱۳۲۴ همراه با یکی از همشهریانش که همزمان در قم طلبه بود، با قایق به سمت عراق رفتند تا خود را به شهر نجف برسانند. او و همسفرش، به مدرسه «سید» رفتند و حدوداً دو سال به همین واسطه در نجف زندگی کردند.

بهم ریختگی سیاسی در عراق و بیماری پدرش باعث شد تا موسوی اردبیلی عزم آمدن به قم کند و از این‌رو مجبور شد تا در حوزه علمیه قم ادامه فعالیت دهد.

وی در سال ۱۳۳۹ به دلیل بیماری و البته توصیه پزشکان مجبور شد راهی اردبیل شود. او فعالیت‌هایی در اردبیل انجام داد که به علت نیمه‌کاره ماندن این فعالیت‌ها تا سال ۱۳۴۷ در اردبیل ماندنی شد؛ از جمله این فعالیت‌ها: بازسازی مدارس، تدریس علوم حوزوی و همچنین تصمیم به احداث یک کارخانه بود که با ممانعت شاه روبه‌رو شد.

موسوی اردبیلی در اردبیل، مشغول فعالیت‌های سیاسی هم شد و در زمان جنگ شش روزه اعراب و اسراییل و برخلاف حکومت وقت ایران، از اعراب حمایت کرد، از این‌رو حکومت پهلوی بنا به دستگیری او گرفت، اما فشار‌های اجتماعی مانع از این کار شد. وی در سال ۱۳۴۷ به خاطر فشار‌های حکومت تصمیم به مهاجرت به تهران می‌گیرد و برای اینکه دولت متوجه این تصمیم نشود، به بهانه کمک به زلزله‌زدگان مشهد از اردبیل خارج و به تهران می‌آید.

آیت الله موسوی اردبیلی دارای ۱۲ فرزند است که شش نفر آن پسر و شش نفر دیگر، دختر هستند. یکی از پسر‌های او به نام، سیدمسعود که ریاست دانشگاه مفید را بر عهده دارد، داماد مرحوم آیت الله هاشمی شاهرودی است.

مهم‌ترین فعالیت سیاسی سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی پیش از انقلاب

با اوج‌گیری انقلاب در سال ۱۳۵۶، موسوی اردبیلی به همراه گروهی از روحانیان سیاسی نزدیک به روح‌الله خمینی به فکر تأسیس گروهی سیاسی برای انسجام بیشتر روحانیت افتادند. از قرار معلوم، مرتضی مطهری و محمد حسینی‌بهشتی برای چنین کاری پیش‌قدم شدند و علی خامنه‌ای، علی مشکینی، محمدجواد باهنر، محمد مفتح و عبدالکریم موسوی‌اردبیلی نیز به آنان ملحق شدند و گروهی با نام «جامعه روحانیت مبارز تهران» را تشکیل دادند. در پنجم آبان ۱۳۵۶ این گروه با صدور بیانیه‌ای به مناسبت درگذشت مصطفی خمینی، فرزند امام خمینی (ره) رسماً اعلام موجودیت کرد، کاری که در زمان خود، موج قابل توجهی ایجاد کرد.

سمت‌های سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی

امام خمینی (ره) در دی‌ماه سال ۱۳۵۷ اقدام به تأسیس شورای انقلاب کرد که موسوی اردبیلی یکی از اعضای آن تشکیلات شد. وی عضویت خود در این شورا را تا انحلال آن در سال ۱۳۵۹ حفظ کرد. در ۳۰ بهمن ۱۳۵۷ وی به همراه برخی از همفکران خود جامعه روحانیت مبارز اقدام به تأسیس حزب جمهوری اسلامی کردند.

موسوی اردبیلی در اسفند ۱۳۵۸ با حکم بنیان‌گذار انقلاب اسلامی به سمت دادستان کل کشور منصوب شد،، اما یک روز پس از انفجار دفتر حزب جمهوری اسلامی در هفتم تیرماه سال ۱۳۶۰ و شهادت آیت الله بهشتی در این حادثه، امام در حکمی جدید، موسوی اردبیلی را به جای شهید سیدمحمد بهشتی به ریاست دیوان عالی کشور منصوب کرد. موسوی اردبیلی پس از آن و تا زمان درگذشت امام خمینی در همین سمت باقی ماند و وظیفه تدوین قوانین کیفری، جزائی و حقوقی دادگستری و انطباق آنها با موازین شرع و فقه اسلامی را داشت.

در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۶۸، موسوی اردبیلی با حکم امام خمینی به عنوان یکی از اعضای شورای بازنگری در قانون اساسی منصوب شد. در واقع این شورا با هدف تغییر در قانون اساسی طراحی شده و مهم‌ترین هدف آن تغییر در شرایط رهبری بود.

پس از درگذشت امام خمینی و انتخاب آیت الله علی خامنه‌ای به عنوان رهبر جدید ایران، وی به قم مراجعت کرد و مدتی پس از استقرار در این شهر، اعلام مرجعیت کرد و در کنار آن، به تأسیس دانشگاه مفید روی آورد. 

 بیشتر بخوانید: آیت‌الله سید علی سیستانی کیست؟

آثار سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی

فقه القضاء دو جلد

فقه الحدود والتعزیرات

فقه الدیات

فقه القصاص

فقه الشرکة والتأمین

فقه المضاربة

فقه الشهادات

حاشیه بر خیارات مکاسب

یک دوره کامل اصول فقه

«تقریرات دروس آیات عظام حکیم و خوئی» در فقه و اصول

الرسائل الفقهیة (مشتمل بر بحث‌های: ربا، تلقیح مصنوعی، ذبیحه اهل کتاب، …).

مقالاتی در تفسیر قرآن

اخلاق (تدریس در دانشگاه مفید).

چهار جلد اقتصاد

یک دوره اقتصاد اسلامی بر اساس کتاب و سنت

جمال ابهی (در رد بهاییت)

رساله عملیه

مناسک حج

نهج الرشاد (رساله عملیه به زبان عربی)

مناسک الحجّ -به زبان عربی

استفتاءات

درگذشت و محل دفن سیدعبدالکریم موسوی اردبیلی

موسوی اردبیلی در اول آذر ۱۳۹۵ دچار ایست قلبی شد و به کما رفت و برای بستری، او را به بیمارستان لاله تهران منتقل کردند. وی در ظهر سوم آذر ۱۳۹۵ به‌علت عارضه قلبی و فرورفتن در کمای عمیق، در ۹۰ سالگی درگذشت.

پیکر وی پس از تشییع در قم، در مسجد بالاسر حرم فاطمه معصومه، در کنار قبر سید محمدحسین طباطبایی و سیداحمد خوانساری دفن شد.