رویداد۲۴| تنش میان ایران و اسرائیل، اگرچه ظاهرا فروکش کرده، اما تکانه‌های این تنش، به این زودی‌ها دست از اقتصاد نیمه‌جان ایران نخواهد کشید؛ هرچند که گمانه‌زنی‌ها درباره حملات وحشیانه مجدد رژیم اسرائیل به خاک کشومان همچنان مطرح است.
در این میان، بازار کتاب به عنوان یکی از حوزه‌های فرهنگی که به‌شدت به واردات و نوسانات اقتصادی وابسته است، با چالش‌های جدی رو‌به‌رو شده است. افزایش قیمت دلار در خرداد و تیر ۱۴۰۴، نه تنها توان خرید مردم را کاهش داده، بلکه ضربه‌ای مهلک بر پیکره صنعت نشر و دسترسی جامعه به کالای فرهنگی کتاب وارد کرده است.
قیمت کتاب در نگاه آمار
برای درک عمق فاجعه، کافیست نگاهی به روند افزایش قیمت کتاب در سه سال گذشته و همبستگی آن با نرخ دلار بیندازیم. در سال ۱۳۹۹، با وجود تحریم‌ها و نوسانات ارزی، قیمت کتاب‌ها نسبتاً قابل کنترل بود. دلار در کانال‌های قیمتی حدود ۲۵ تا ۳۰ هزار تومان در نوسان بود و قیمت یک کتاب عمومی معمولاً بین ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان متغیر بود؛ اما با گذر زمان و ورود به سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲، شاهد رشد چشمگیری در قیمت دلار و به تبع آن، کتاب بودیم.
در این سال‌ها، دلار از مرز ۵۰ هزار تومان عبور کرد و قیمت کتاب‌ها نیز به طور متوسط دو تا سه برابر افزایش یافت. بسیاری از کتاب‌های چاپ سال‌های قبل که با دلار ارزان‌تر منتشر شده بودند، با تجدید چاپ، جهش قیمتی قابل توجهی را تجربه کردند.
حال در خرداد و تیر ۱۴۰۴، با عبور دلار از مرز‌های قیمتی جدید و رسیدن به کانال ۹۰ هزار تومان، وضعیت بازار کتاب به مرز بحران رسیده و قیمت یک کتاب عمومی که در سال ۱۳۹۹ با ۳۰ تا ۵۰ هزار تومان قابل تهیه بود، اکنون به راحتی به ۲۵۰ تا ۳۰۰ هزار تومان و حتی بیشتر رسیده است.
این افزایش چند صد درصدی، بیش از هر چیز، بازتاب مستقیم افزایش قیمت دلار است. مواد اولیه تولید کتاب از جمله کاغذ، مرکب و هزینه‌های چاپ، همگی وابستگی شدیدی به واردات دارند و با هر نوسان ارزی، قیمت آنها افزایش می‌یابد. این افزایش هزینه تولید، مستقیماً به مصرف‌کننده نهایی، یعنی خواننده، منتقل می‌شود.
روند ارزی و تأثیر بر متعلقات صنعت نشر
در نگاه جزئی تر، قیمت هر بند کاغذ تحریر ۷۰ گرمی (۱۰۰۰ ورقی) که در ابتدای سال ۱۳۹۹ حدود ۱۲۰ هزار تومان بود، اکنون به حدود ۱ میلیون و ۵۵۰ هزار تومان رسیده است؛ یعنی افزایشی نزدیک به ۱۳ برابری که نشان‌دهنده افزایش بسیار قابل توجه قیمت مواد اولیه است.
بیشتر بخوانید: بورس در انتظار سیگنال‌های سیاسی | سناریو‌های حمایتی دولت کافی است؟
قیمت مرکب و سایر ملزومات چاپ مانند فیلم و زینک نیز روند افزایشی مشابهی را تجربه کرده‌اند، به طوری که برخی از این اقلام شاهد افزایش ۵ برابری قیمت بوده‌اند. در این بین، هزینه‌های مربوط به فرآیند چاپ و صحافی نیز به دلیل افزایش قیمت مواد مصرفی در این فرآیندها، هزینه‌های نگهداری و تعمیر ماشین‌آلات (که بسیاری از آنها وارداتی هستند) و همچنین دستمزد نیروی کار، به‌طور میانگین بین ۳ تا ۴ برابر افزایش یافته است.
با در نظر گرفتن این افزایش‌های قابل توجه در هزینه‌های مواد اولیه و فرآیند‌های تولید، هزینه تمام شده یک کتاب به‌طور کلی افزایش یافته است. اگرچه قیمت نهایی کتاب‌ها به عوامل متعددی از جمله تعداد صفحات، نوع کاغذ، طرح جلد و همچنین استراتژی قیمت‌گذاری ناشر بستگی دارد، اما به‌طور میانگین، می‌توان گفت هزینه‌های تولید یک کتاب در مقایسه با سال ۱۳۹۹، بین ۴ تا ۵ برابر افزایش یافته است.
به گزارش اقتصاد۲۴، این افزایش در هزینه‌ها، به ناچار بر قیمت روی جلد کتاب‌ها تأثیر گذاشته است. با این حال، بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد که قیمت کتاب‌ها معمولاً با درصدی کمتر از افزایش هزینه‌ها، افزایش یافته است. به عنوان مثال، کتابی که در سال ۱۳۹۹ با قیمت متوسط ۴۴ هزار تومان عرضه می‌شد، ممکن است امروز با قیمت میانگین ۳۰۰ هزار تومان عرضه شود. این وضعیت، فشار مضاعفی بر ناشران وارد کرده است.
ناشران کوچک و متوسط که توانایی سرمایه‌گذاری کمتری دارند، با چالش‌های جدی‌تری برای تأمین سرمایه اولیه و ادامه فعالیت رو‌به‌رو هستند. کاهش سودآوری، موجب شده تا انگیزه برای سرمایه‌گذاری در تولید آثار جدید و همچنین سرمایه‌گذاری در حوزه ترجمه و تولید محتوای با کیفیت، کاهش یابد. این امر می‌تواند در بلندمدت منجر به کاهش تنوع در بازار نشر و محدود شدن دسترسی به طیف وسیعی از کتاب‌ها شود.
تغییرات در صنعت نشر، از تنوع به کاهش تیراژ
در چند سال اخیر، صنعت نشر در ایران وارد دوره‌ای مهم و پرچالش شده است. تعداد عناوین منتشر شده به طور قابل توجهی افزایش یافته، اما در مقابل، تعداد نسخه‌های چاپ هر کتاب روند کاهشی قابل توجهی را تجربه می‌کند. این وضعیت نشان‌دهنده تحولی عمیق در مدل‌های تجاری ناشران است، که همزمان با تغییر در سلایق مخاطبان، شرایط اقتصادی و فناوری‌های نشر شکل گرفته است.
پرسش اصلی این است که آیا این رشد تنوع و انتشار تعداد زیاد کتاب‌ها می‌تواند آینده‌ای پایدار برای حوزه کتاب در ایران رقم بزند یا کاهش تیراژ، تهدیدی جدی برای کیفیت و دسترسی به کتاب‌ها محسوب می‌شود؟
به گزارش اقتصاد ۲۴ و براساس داده‌های مرکز خانه کتاب و ادبیات ایران، در بازه زمانی ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۳، تعداد عناوین منتشر شده حدود ۲۵ درصد افزایش یافته و از حدود ۹۴ هزار و ۹۰۰ عنوان در سال ۱۳۹۹ به بیش از ۱۱۸ هزار عنوان در سال ۱۴۰۳ رسیده است.
اما در همان مدت، مجموع تیراژ کتاب‌ها کاهش قابل توجهی داشته است؛ از حدود ۱۱۷ میلیون نسخه در سال ۱۳۹۹ به حدود ۱۰۸ میلیون نسخه در سال ۱۴۰۳ رسید. میانگین تیراژ هر عنوان نیز در این بازه زمانی حدود ۲۶ درصد کاهش یافته و از ۱۱۳۶ نسخه به حدود ۹۱۱ نسخه رسیده است.
دلایل این عدم تناسب شمارگان و تنوع عناوین می‌تواند سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فنی باشد. آمیزه‌ای از اعمال سیاست‌های فرهنگی حاکمیت، فشار اقتصادی بر بازار نشر و رقابت حوزه‌های دیگر فرهنگی بر سر جایگزینی کتاب از جمله دلایل این پدیده است. سابقه چند دهه سانسور و سیاست‌های فرهنگی تک‌قطبی حکومت، نقش زیادی در ناهماهنگی میان تنوع عناوین و کاهش تیراژ بازی می‌کند.
در فضایی سالم‌تر، رقابت میان جریان‌های مختلف فکری در جامعه، موجب تنوع بیشتر و افزایش تیراژ می‌شود، اما در ایران، سانسور و محدودیت‌های فرهنگی، بر این روند تأثیر منفی گذاشته‌اند. این سیاست‌ها نه تنها بر تولید و چاپ کتاب اثرگذارند، بلکه اعتماد مخاطب را نیز کاهش می‌دهند. نتیجه این است که ناشران بیشتر به سمت عناوینی می‌روند که کمتر با سد‌های سانسور برخورد می‌کند، اما این استراتژی در بلندمدت دامن‌گیر بازار و کاهش تعداد خوانندگان می‌شود.
دیوار کوتاه کتاب
اما افزایش قیمت کتاب، صرفاً یک مسئله اقتصادی نیست؛ بلکه یک بحران فرهنگی عمیق است. وقتی کتاب از سبد خانوار حذف می‌شود، یا به کالایی لوکس و دست‌نیافتنی تبدیل می‌شود، جامعه از ذخایر دانشی و فرهنگی خود محروم می‌شود. این اتفاق، به‌ویژه در شرایطی که کشور با چالش‌های سیاسی و اجتماعی رو‌به‌رو است، می‌تواند شکاف‌های فرهنگی و اطلاعاتی را عمیق‌تر کند.
از سوی دیگربه گزارش اقتصاد ۲۴، صنعت نشر با یک پارادوکس دردناک روبروست: از یک سو، نیاز به سرمایه‌گذاری و تولید محتوای با کیفیت وجود دارد و از سوی دیگر، کاهش توان خرید مردم، فروش را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. تنش‌های اخیر منطقه‌ای و تأثیر آن بر اقتصاد، مانند موجی از ناامنی و بی‌ثباتی، بر بازار کتاب نیز تأثیر گذاشته است. افزایش قیمت دلار، که خود تابعی از انتظارات تورمی و ریسک‌های ژئوپلیتیکی است، مستقیماً قدرت خرید را نشانه رفته است.
در این میان، کتاب به عنوان یکی از کالا‌های غیرضروری در کوتاه‌مدت، اولین قربانی سیاست‌های انقباضی خانوار‌ها می‌شود. این چرخه معیوب، که در آن افزایش تنش منجر به افزایش قیمت دلار، کاهش قدرت خرید و در نهایت، افت سرانه مطالعه می‌شود، زنگ خطری جدی برای آینده فرهنگی کشور است.
source