نقشه نجات بورس در شرایط جنگی/ بررسی راهکار‌های عبور بازار سرمایه از بحران اخیر

اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: بازار سرمایه ایران پس از موجی از تحولات سیاسی، امنیتی و اقتصادی در پی جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل در هفته‌های اخیر، حالا با چالش‌هایی بسیار فراتر از صرفاً افت شاخص‌ها یا تشکیل صف‌های فروش مواجه است.

برخلاف بحران‌های متعارف که از دل عملکرد ضعیف شرکت‌ها یا ناکارآمدی سیاست‌های اقتصادی پدید می‌آیند، این‌بار منشأ بحران تنش‌های نظامی و فضای پرابهام ژئوپلیتیک است؛ وضعیتی که نه فقط بورس، بلکه کلیت اقتصاد را درگیر کرده و پیامد‌های آن می‌تواند بلندمدت و عمیق باشد. آنچه سبب می‌شود که تابلوی بورس هنچنان قرمز باشد، احتمال درگیری مجدد است. 

تحلیلگران بازار سرمایه معتقدند آنچه این‌بار بورس تهران را در معرض سقوط قرار داده، نه صرفاً افت سودآوری شرکت‌ها یا تغییرات نرخ ارز و بهره، بلکه وحشت ناشی از جنگ و عدم اطمینان ناشی از شرایط ژئوپلیتیک است. در شرایطی که آینده سیاسی و امنیتی کشور در هاله‌ای از ابهام قرار دارد، تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاران به‌مراتب دشوارتر می‌شود.

رفتار بورس در هفته‌های اخیر به‌خوبی نشان داده که فعالان بازار به‌جای تحلیل دقیق وضعیت بنیادی شرکت‌ها، بیش از هر چیز به شایعات و اخبار سیاسی واکنش نشان می‌دهند. تشدید تنش‌ها، ریزش سریع شاخص‌ها، فرار سرمایه‌های حقیقی و رشد بی‌سابقه تقاضای نقدینگی از جمله نشانه‌های این وضعیت بوده است.

درس‌هایی از بازار‌های جهانی در دوران جنگ

بررسی تجربه بازار‌های جهانی در دوره‌های جنگی نشان می‌دهد که معمولاً در موج نخست تنش‌ها، بازار‌های سهام دچار شوک سنگین می‌شوند، اما پس از چند هفته به تدریج به ثبات نسبی می‌رسند.

برای مثال، در جریان جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱، شاخص‌های بورس آمریکا در هفته‌های نخست به شدت سقوط کرد، اما پس از پایان فاز نخست درگیری‌ها و فروکش نسبی نگرانی‌ها، بازار روندی صعودی به خود گرفت. حتی در جنگ‌های اخیر نظیر جنگ اوکراین نیز بازار‌های سهام پس از دوره‌ای از افت شدید، به مرور تعادل پیدا کردند.

در این میان، معمولاً صنایع دفاعی، انرژی و فلزات اساسی کمتر تحت تأثیر موج منفی بازار قرار می‌گیرند و حتی در برخی موارد رشد نیز می‌کنند. از سوی دیگر، صنایعی مانند گردشگری، حمل‌ونقل، بانکداری و خودروسازی به شدت آسیب می‌بینند.

نقشه راه نجات بورس در شرایط جنگی

کارشناسان اقتصادی معتقدند برای عبور بازار سرمایه ایران از بحران فعلی، باید چند راهکار همزمان در دستور کار قرار گیرد:

۱. شفاف‌سازی فضای سیاسی و اقتصادی

نخستین اقدام ضروری برای کاهش تنش‌ها در بورس، شفاف‌سازی فضای سیاسی است. در شرایطی که اخبار ضدونقیض از نتایج جنگ و پیامد‌های آن منتشر می‌شود، دولت باید به شکل رسمی و منظم درباره وضعیت سیاسی و امنیتی اطلاع‌رسانی کند.

بیشتر بخوانید: سناریو‌های حمایتی دولت به کمک بازار سرمایه می‌آید؟/ بورس چشم انتظار صلح و ثبات

افزایش شفافیت می‌تواند از شایعه‌سازی‌ها و جو روانی منفی بازار بکاهد. اگرچه در شرایط کنونی هنوز نمی‌توان به درباره عدم درگیری مجدد با اسرائیل اطمینان حاصل کرد، اما لازم است سیاست‌گذاران اقتصادی، مواضع خود در قبال بازار سرمایه را به‌صورت شفاف اعلام کنند تا سرمایه‌گذاران با تحلیل دقیق‌تری تصمیم بگیرند.

۲. فعالیت سبدگردان‌ها و حمایت هدفمند

در هفته‌های اخیر، ضعف جدی سبدگردان‌ها یکی از عوامل تعمیق بحران در بورس بوده است. کارشناسان توصیه می‌کنند دولت و نهاد‌های مالی، بازارگردان‌ها را به حمایت جدی از سهام‌ها، به‌ویژه نماد‌های بزرگ، وادار کنند.البته این حمایت باید هوشمندانه باشد؛ یعنی تمرکز بر نماد‌هایی که از نظر بنیادی وضعیت مناسبی دارند و صرفاً به دلیل جو روانی سقوط کرده‌اند.

۳. مدیریت نرخ ارز و جلوگیری از نوسانات شدید

با توجه به اثرگذاری مستقیم نرخ ارز بر بورس تهران، مدیریت بازار ارز اهمیت دوچندانی پیدا می‌کند. نوسانات شدید دلار می‌تواند باعث تشدید بی‌ثباتی بازار سرمایه شود. از این رو، سیاست‌گذاران باید با ابزار‌های مناسب نظیر عرضه ارز، از جهش‌های هیجانی دلار جلوگیری کنند.

۴. انتشار اوراق تثبیت بازار و ابزار‌های مالی جدید

یکی دیگر از راهکار‌های پیشنهادی برای کنترل بحران، انتشار اوراق جدید با هدف تثبیت بازار است. این اوراق می‌توانند نقدینگی‌های سرگردان را جذب کنند و مانع از خروج سرمایه‌ها از بازار شوند.

همچنین طراحی ابزار‌های مالی جدید نظیر صندوق‌های سرمایه‌گذاری در صنایع دفاعی یا انرژی، می‌تواند مسیر جدیدی برای ورود سرمایه‌ها به بازار ایجاد کند.

۵. تدوین بسته‌های حمایتی برای سرمایه‌گذاران حقیقی

یکی از ویژگی‌های بحران اخیر، آسیب‌پذیری شدید سرمایه‌گذاران حقیقی است. در این راستا، دولت می‌تواند بسته‌های حمایتی ویژه‌ای برای این گروه‌ها تدوین کند؛ از جمله کاهش کارمزد معاملات، تسهیلات مالیاتی یا ارائه تخفیف در هزینه‌های معاملاتی. در این شرایط باید پول به بازار تزریق شود. براساس تخمین برخی کارشناسان در شرایط فعلی تزریق حدود ۳۰ تا ۵۰ هزار میلیارد تومان می‌تواند هیجان بازار در شرایط پساجنگ را کنترل کند. بخش زیادی از این پول – حدود ۳۰ تا ۴۰ درصد – صرف تصفیه اعتبارات می‌شود و مابقی هم دوباره به بازار‌های مالی بازمی‌گردد.

۶. تداوم عرضه اولیه‌های کوچک و جذاب

با وجود بحران، توقف کامل عرضه‌های اولیه ممکن است پیامد‌های منفی برای بازار داشته باشد. به همین دلیل، توصیه می‌شود عرضه‌های اولیه محدود و در مقیاس کوچک ادامه یابد تا همچنان جریان ورود نقدینگی به بازار حفظ شود.

آینده بازار و واقع‌بینی به‌جای هیجان

کارشناسان تأکید می‌کنند که بورس ایران، هرچند تحت فشار شدید قرار دارد، اما همچنان ظرفیت بازگشت به تعادل را دارد؛ به شرط آنکه تصمیمات هیجانی از سوی دولت کنار گذاشته شود و سیاست‌های هدفمند جایگزین شوند.

تجربه بازار‌های جهانی نیز نشان می‌دهد که جنگ‌ها هرچند در کوتاه‌مدت به افت بازار می‌انجامند، اما پس از عبور از فاز تنش‌های شدید، بازار‌ها به مرور احیا می‌شوند. سرمایه‌گذاران حرفه‌ای در چنین مقاطع بحرانی، به جای فروش هیجانی، به سراغ تحلیل‌های بنیادی می‌روند و حتی برخی به خرید سهام شرکت‌هایی که ارزنده شده‌اند، اقدام می‌کنند.

بورس تهران اکنون در یکی از حساس‌ترین مقاطع تاریخ خود قرار گرفته است؛ مقطعی که عبور از آن نیازمند عقلانیت، هماهنگی کامل سیاست‌گذاران اقتصادی و شفافیت سیاسی است. اگر مجموعه این اقدامات به موقع و هماهنگ اجرا شود، بازار سرمایه ایران می‌تواند نه تنها از بحران عبور کند، بلکه به فرصتی برای رشد دوباره نیز دست یابد. در غیر این صورت، تداوم عدم اطمینان می‌تواند بحران فعلی را به یک زخم عمیق و ماندگار در بازار تبدیل کند؛ زخمی که ترمیم آن سال‌ها زمان خواهد برد.