اقتصاد۲۴ ـ شیوا سپهری: در دوران بحران‌ها، اقتصاد کشور‌ها بیش از هر زمان دیگری در معرض تهدید قرار می‌گیرد. جنگ، تحریم، بلایای طبیعی و بحران‌های مالی از جمله عواملی هستند که می‌توانند به شکلی جدی ساختار اقتصادی را تحت فشار قرار دهند. در چنین شرایطی، یکی از مهم‌ترین مفاهیمی که در عرصه اقتصاد مطرح می‌شود، «تاب‌آوری اقتصادی» است. این مفهوم به معنای توانایی اقتصاد برای مقاومت در برابر شوک‌ها و بازگشت به وضعیت پایدار پس از بحران است.
تجربه نشان داده است که در زمان جنگ، اقتصاد کشور‌ها با مشکلات متعددی روبه‌رو می‌شود؛ از جمله کاهش تولید، کمبود منابع، نابسامانی بازار ارز و طلا، تورم شدید، افت صادرات و واردات و افزایش هزینه‌های نظامی. جنگ ایران و اسرائیل که وارد دوازدهمین روز خود شده، بار دیگر اهمیت تاب‌آوری اقتصادی را در سطح منطقه‌ای و جهانی به رخ کشیده است. در این میان، کشور‌هایی که پیش از وقوع بحران‌ها، سازوکار‌های تقویت تاب‌آوری اقتصادی را در دستور کار قرار داده‌اند، کمتر دچار آسیب‌های جدی می‌شوند و سریع‌تر به مدار رشد بازمی‌گردند.
تاب‌آوری اقتصادی صرفاً به معنای عبور از بحران نیست، بلکه مجموعه‌ای از ظرفیت‌ها، سیاست‌ها و ساختار‌ها را در بر می‌گیرد که اقتصاد را در برابر ضربه‌ها مقاوم می‌سازد. این مفهوم در هر دو سطح اقتصاد کلان و بنگاه‌های اقتصادی کاربرد دارد و توجه به آن در زمان جنگ و تنش‌های نظامی، یک ضرورت غیرقابل انکار است.
تاب‌آوری اقتصادی در سطح اقتصاد کلان
در سطح اقتصاد کلان، تاب‌آوری اقتصادی به توان دولت‌ها در مدیریت بحران و حفظ پایداری شاخص‌های اقتصادی اشاره دارد. این موضوع شامل سیاست‌های مالی، ارزی و پولی، ذخایر ارزی و طلای کشور، تنوع صادرات، ساختار نظام بانکی و انعطاف‌پذیری بازار کار می‌شود. کشور‌هایی که اقتصاد آنها متکی به یک یا دو بخش محدود است یا بیش از حد به واردات وابسته‌اند، در زمان جنگ بیشتر آسیب می‌بینند.
بیشتر بخوانید: کارایی در اقتصاد چیست و چرا یک مولفه مهم اقتصادی هر کشور است؟
برای مثال، جنگ‌های خاورمیانه در دهه‌های اخیر نشان داده که کشور‌هایی با اقتصاد تک‌محصولی مانند برخی کشور‌های نفتی، در برابر تحریم‌ها و حملات نظامی شکننده‌تر هستند. از سوی دیگر، کشور‌هایی که پیش از بحران‌ها اقدام به متنوع‌سازی صادرات، توسعه صنایع داخلی و تقویت بخش خدمات کرده‌اند، توانسته‌اند بخشی از فشار‌ها را کنترل کنند.
در شرایط جنگی، سیاست‌های اقتصادی باید به سمت حمایت از تولید داخلی، کاهش وابستگی به واردات و مدیریت هوشمندانه منابع سوق پیدا کند. استفاده از ذخایر ارزی و طلای کشور نیز باید به گونه‌ای انجام شود که نه تنها نیاز‌های فوری اقتصاد تامین شود، بلکه امکان بازسازی اقتصاد در دوره پس از جنگ نیز فراهم بماند.
همچنین سیاست‌های ارزی و پولی باید با هدف کنترل تورم، جلوگیری از فرار سرمایه و ثبات بازار ارز تنظیم شود. تجربه جنگ‌های جهانی نشان داده که کشور‌هایی که قادر به مدیریت نقدینگی و جلوگیری از افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها بودند، در دوره پساجنگ سریع‌تر به بازسازی اقتصادی پرداختند.
تاب‌آوری اقتصادی در سطح بنگاه‌های اقتصادی
در سطح بنگاه‌های اقتصادی، تاب‌آوری به معنای توان شرکت‌ها و کسب‌وکار‌ها برای ادامه فعالیت در شرایط بحرانی است. در زمان جنگ، بسیاری از کسب‌وکار‌ها با مشکلاتی، چون کمبود مواد اولیه، قطع زنجیره تامین، کاهش شدید تقاضا، افزایش هزینه تولید و خطر حملات نظامی به زیرساخت‌هایشان مواجه می‌شوند.
بنگاه‌هایی که پیش از بحران‌ها به سمت انعطاف‌پذیری در تولید و تامین منابع حرکت کرده‌اند، توانسته‌اند در شرایط سخت، بخشی از تولید خود را حفظ کنند. استفاده از فناوری‌های جدید، دیجیتالی شدن فرآیند‌ها و کاهش وابستگی به نیروی کار فیزیکی، نقش مهمی در تاب‌آوری بنگاه‌ها ایفا می‌کند.
همچنین، شرکت‌هایی که تنوع در محصولات و بازار‌های فروش دارند، در زمان جنگ آسیب کمتری می‌بینند. به عنوان مثال، یک کارخانه تولید مواد غذایی که علاوه بر بازار داخلی، صادرات به چند کشور مختلف را نیز انجام می‌دهد، در صورت بسته شدن یک بازار، می‌تواند بازار‌های جایگزین را فعال کند و از سقوط فروش جلوگیری کند.
نقش سرمایه‌گذاری در نوآوری و فناوری‌های جدید نیز بسیار کلیدی است. شرکت‌هایی که به سراغ فناوری‌های بومی‌سازی شده رفته‌اند و زنجیره تامین خود را به شکل منطقه‌ای مدیریت کرده‌اند، در زمان جنگ سریع‌تر خود را با شرایط جدید وفق می‌دهند.
تاب‌آوری اقتصادی؛ از برنامه‌ریزی تا اقدام عملی
تاب‌آوری اقتصادی یک شعار یا برنامه مقطعی نیست، بلکه نتیجه یک روند مستمر و بلندمدت از اصلاحات ساختاری، سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه و سیاست‌گذاری‌های دقیق است. کشور‌هایی که طی سال‌ها برنامه‌های توسعه‌ای خود را بر پایه افزایش توان تولید داخلی، کاهش وابستگی به بازار‌های خارجی و تقویت زیرساخت‌های مالی و پولی بنا کرده‌اند، حالا در شرایط جنگی نیز از مزیت نسبی برخوردارند.
از سوی دیگر، بنگاه‌های اقتصادی نیز باید تاب‌آوری را در هسته استراتژی‌های خود قرار دهند. مدیریت ریسک، تشکیل صندوق‌های ذخیره اضطراری، بیمه‌های خاص دوران جنگ، آموزش نیرو‌ها برای شرایط بحرانی و بازطراحی زنجیره تامین، اقداماتی هستند که می‌توانند در عمل ضامن بقا و تداوم کسب‌وکار‌ها در شرایط جنگی باشند.
در نهایت، تاب‌آوری اقتصادی در زمان جنگ یک ضرورت حیاتی است؛ نه‌تنها برای بقا در بحران، بلکه برای آمادگی جهت بازسازی و رشد در دوران پس از جنگ. اقتصاد‌هایی که امروز تاب‌آورتر عمل کنند، فردا سریع‌تر رشد خواهند کرد.
source