اقتصاد۲۴- روز شنبه فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی استان همدان از دستگیری سه حفار غیرمجاز در حریم محوطه جهانی هگمتانه خبر داد. این افراد که به بهانه تعمیرات در مغازه‌ای در حریم این اثر جهانی اقدام به حفاری غیرمجاز کرده بودند، بازداشت شدند.
به گفته سرهنگ جواد خدامرادی ۲۰ قطعه شیء تاریخی مربوط به دوران میانه اسلامی از این افراد کشف و ضبط شده است. این اولین‌بار نیست که حفاری در ساختمان‌هایی در محدوده تاریخی شهر همدان منجر به کشف آثار و دستگیری حفاران غیرمجاز می‌شود. سال گذشته هم اعلام شد ۲ باند حفاران غیرمجاز که به حفاری در داخل منازل مسکونی اقدام می‌کردند شناسایی و دستگیر شدند.
اما این بار این اتفاق در حریم ثبتی محوطه جهانی هگمتانه افتاده است. محدوده‌ای که آزادسازی آن مدت‌هاست نیازمند پیگیری و تأمین اعتبار است.
یک سال از ثبت محوطه باستانی هگمتانه در فهرست میراث جهانی یونسکو می‌گذرد. پرونده‌ای پرچالش که بخشی از آن با عنوان «مرکز تاریخی همدان» حذف و تنها محوطه باستانی هگمتانه موفق شد به‌عنوان بیست و هشتمین اثر جهانی ایران ثبت شود. یکی از مسائلی که در جریان تهیه و تأیید این پرونده مطرح بود، موضوع عرصه و حریم این اثر و چالش‌های مربوط به آزادسازی آن بود.
موضوعی که هنوز هم به گفته مدیران استانی در گرو تامین اعتبار است. به گفته «محسن معصوم‌علیزاده» مدیرکل میراث‌فرهنگی همدان «در حال حاضر حدود ۳۰ هکتار از عرصه هگمتانه تملک شده و در اختیار اداره میراث‌فرهنگی قرار دارد. سایر بخش‌ها شامل املاک خصوصی، مغازه‌ها، معابر عمومی و فضا‌های شهری است.»
روز شنبه بر اساس اعلام فرمانده یگان حفاظت میراث‌فرهنگی همدان در یکی از همین مغازه‌ها که در حریم هگمتانه قرار داشت، به بهانه تعمیرات، حفاری غیرمجاز صورت‌گرفته و حدود بیست اثر تاریخی از متخلفان کشف و ضبط شد. به گفته مدیرکل میراث‌فرهنگی همدان «آثار کشف‌شده در این حفاری‌ها به میراث‌فرهنگی تحویل داده شده و در حال حاضر در مرحله کارشناسی قرار دارد.
بررسی‌های اولیه نشان می‌دهد این آثار متعلق به دوره سلجوقی و ایلخانی هستند.» هر چند این اتفاق در این شهر مسبوق به سابقه است؛ اما اینکه پس از ثبت جهانی این اثر اتفاق افتاده است نشان می‌دهد که نگرانی‌ها درباره توان حفاظتی میراث‌فرهنگی در مورد این اثر چندان هم بی‌جا نبوده است.
پیشتازی حفاران غیرمجاز از مدیران میراث‌فرهنگی
«حسین زندی»، فعال میراث‌فرهنگی استان همدان، به «پیام ما» می‌گوید: «هنوز بخش‌هایی از عرصه و حریم هگمتانه آزادسازی نشده و در اختیار مالکان خصوصی قرار دارد. این زمین‌ها همچنان خریدوفروش می‌شوند، درحالی‌که آزادسازی آن نیازمند تأمین اعتبار است؛ اعتباری که مدیران استان از استانداری و نمایندگان مجلس تا مسئولان میراث‌فرهنگی، چندان ضرورتی برای پیگیری و تأمین آن نمی‌بینند.»
بیشتر بخوانید: گروگان‌گیری تاریخی در پارک یاس؛ سکوت ۸ ماهه میراث‌فرهنگی و همدستی با دیوار‌های سیمانی
زندی در مورد خبر منتشر شده در خصوص حفاری صورت‌گرفته در یکی از مغازه‌های حریم هگمتانه می‌گوید: «در بافت قدیم شهر، هرجا حفاری انجام شود، معمولاً آثار تاریخی به دست می‌آید. این موضوع را مردم محلی، بازاریان و ساکنان منطقه بهتر از مسئولان میراث‌فرهنگی می‌دانند؛ آنها خوب می‌دانند که بر بستر یک محوطه تاریخی زندگی می‌کنند. این اولین‌بار نیست که این اتفاق افتاده است و آخرین بار هم نخواهد بود.»
زندی با اشاره به ضعف نظارت‌ها و بی‌تفاوتی نسبت به مسائل میراث‌فرهنگی بین مدیران شهری می‌گوید: «در شهری که شهرداری به کوچک‌ترین اقدامات در مورد ساخت‌وساز واکنش سریع نشان می‌دهد، چگونه ممکن است حفاری‌هایی گاه تا عمق ۴۰ متر انجام شود، خاک آن تخلیه شود و به آثار برسند؛ اما نه شهرداری و نه میراث‌فرهنگی متوجه نشوند؟ این اتفاق، نشان‌دهنده نوعی بی‌تفاوتی در نهاد‌های دولتی نسبت به میراث‌فرهنگی است. متأسفانه همیشه در این‌گونه موارد، میراث‌فرهنگی قربانی می‌شود.»
او به یکی از محوطه‌های تاریخی کشف شده در جریان پروژه‌های عمرانی شهرداری اشاره کرده و می‌گوید: «نزدیک به دو سال پیش، در ابتدای خیابان باباطاهر، در جریان حفاری‌های شهرداری آثاری تاریخی کشف شد. اما به دلیل اختلاف‌نظر بین مدیران شهرداری و میراث‌فرهنگی، این محدوده بلاتکلیف مانده و به محلی برای انباشت زباله تبدیل شده است.
آثاری که در این محدوده به دست آمدند، کم‌نظیر و مربوط به دوره میانه اسلامی بودند و بخشی از تاریخ این شهر و کشورند. اما مسئولان آن را رها کردند. بخشی از سفالینه‌ها منتقل شد به میراث‌فرهنگی، اما برخی که در دل دیوار باقی‌مانده بودند، به حال خود رها شدند و توسط حفاران غیرمجاز شکسته و تخریب شدند. باوجود انکار برخی مسئولان، عکس‌ها و فیلم‌هایی داریم که حجم آثار به‌دست‌آمده، را نشان می‌دهد؛ آثاری که امروز دیگر وجود ندارند.»
علیزاده در خصوص وبگاه تاریخی کشف شده در ابتدای پیاده‌راه باباطاهر که شرایط بسیار نامطلوبی پیدا کرده، می‌گوید: «پس از کشف آثار در این منطقه، با شهرداری توافق شد که تهیه طرح وبگاه موزه بر عهده میراث‌فرهنگی باشد.
ما اعتبار موردنیاز را تأمین کردیم و با یک مشاور قرارداد بستیم. طراحی صورت گرفت، نظرات شهرداری و شورای شهر هم لحاظ شد. طبق قول شهرداری، قرار است تا دو ماه آینده ساختار اصلی محوطه ساماندهی شود تا بتوانیم عملیات نورپردازی و راه‌اندازی موزه را آغاز کنیم.»
نظارت مستمر با کدام نیرو؟
معصوم‌علیزاده با اشاره به اینکه حفاری‌ها در هر نقطه از شهر تاریخی همدان ممکن است منجر به کشف آثار شود، می‌گوید: «لزوماً تمامی آثار به‌دست‌آمده بر اثر حفاری غیرمجاز کشف نمی‌شوند. در جریان نوسازی، مرمت یا ساخت‌وساز در محدوده شهر تاریخی، ممکن است به آثار تاریخی برخورد شود و گاه ناشی از اقدامات غیرقانونی است.
بیشتر خوانید:افشای تخلفات گسترده شهرداری در صدور مجوز تخریب خانه تاریخی ولی‌الله پیرنیا
در صورت مشاهده آثار در این حفاری‌ها، یگان حفاظت میراث‌فرهنگی پروژه را متوقف می‌کند و در صورت نیاز بررسی‌های باستان‌شناسی آغاز می‌شود. در موارد تأیید شده، طرح‌هایی برای حفظ و احیا یا تبدیل محل به وبگاه موزه در نظر گرفته می‌شود؛ اما در صورت مشاهده تخلفاتی مانند حفاری شبانه، موضوع توسط یگان حفاظت پیگیری و متخلفان به مراجع قضایی معرفی می‌شوند.»، اما نظارتی که علیزاده به آن اشاره می‌کند پیش‌شرط‌هایی دارد که به نظر می‌رسد چندان فراهم نیست.
زندی به کمبود شدید نیروی یگان حفاظت در اداره کل میراث‌فرهنگی استان همدان اشاره کرده و می‌گوید: «در کل استان، فقط حدود ۱۶۰ نیروی ستادی و یگان حفاظت داریم. بسیاری از نیرو‌های یگان حفاظت، پس از بازنشستگی نیرو‌های ستادی جایگزین آنها شده‌اند، و عملاً نیروی متخصص کافی برای حفاظت نداریم. تنها یک سرهنگ از نیروی انتظامی و چند سرباز در قالب یگان حفاظت فعالیت دارند، درحالی‌که در استان حدود ۲ هزار اثر شناسایی‌شده و نزدیک به ۲۰۰ اثر ثبت ملی وجود دارد.
با این تعداد نیرو نمی‌توان از میراث‌فرهنگی حفاظت کرد.» او به ظرفیت نهاد‌های مردمی برای موضوع حفاظت هم اشاره کرده و می‌گوید: «باوجود ظرفیت قابل‌توجه نهاد‌های مردمی برای مشارکت در حفاظت از آثار، به دلیل سخت‌گیری‌های امنیتی برای فعالان مدنی، مردم رغبتی به مشارکت در نهاد‌های مردمی مرتبط با میراث‌فرهنگی ندارند. اما طمع گنج‌یابی و سودجویی باعث شده که حفاری‌های غیرمجاز افزایش پیدا کند.»
او با اشاره به حفاری اخیر در حریم هگمتانه می‌گوید: «این اتفاقات قبلاً هم افتاده است. حدود سه سال پیش در دل بازار تاریخی همدان، مالک یک ساختمان سه‌طبقه نیمه‌کاره اقدام به حفاری برای یافتن آثار کرده بود که با گزارش همسایه‌ها کارشم توقف شد.
اما این روند همچنان در بازار همدان ادامه دارد.» اینکه شهری بااهمیت تاریخی همدان این‌طور در پس دیوار خانه‌ها و مغازه‌ها تاراج می‌شود بی‌آنکه اقدامی برای توقف این روند صورت گیرد.
منبع: روزنامه پیام ما
source