اقتصاد سبز در قفقاز؛ نقش آذربایجان در گذار انرژی و توسعه کریدور سبز اوراسیا چیست؟

به گزارش تجارت نیوز، آذربایجان طی سه دهه گذشته توانسته است جایگاه اقتصادی ویژه‌ای در منطقه قفقاز جنوبی و فراتر از آن به دست آورد. پس از استقلال و پشت سر گذاشتن بحران‌های اولیه، این کشور با اتکا به صادرات نفت و گاز نه‌تنها رشد اقتصادی قابل‌توجهی را تجربه کرد، بلکه اکنون در مسیر تبدیل‌شدن به یک هاب انرژی و ترانزیت در اوراسیا قرار گرفته است. ریچارد پومفرت، استاد اقتصاد دانشگاه آدلاید و پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات بین‌الملل، در گفت‌وگویی با آذرتک چشم‌انداز آذربایجان را در ابعاد اقتصادی، انرژی و ژئوپلیتیک بررسی کرده است.

تمایز مسیر اقتصادی آذربایجان در قفقاز جنوبی

پومفرت در این مصاحبه می‌گوید: «سال‌های نخست استقلال آذربایجان تحت تأثیر درگیری‌های سنگین با ارمنستان قرار داشت، اما از سال ۱۹۹۹ و همزمان با جهش قیمت جهانی نفت، این کشور مسیر توسعه خود را حول صادرات انرژی پایه‌ریزی کرد.»

این استراتژی موجب شد صندوق دولتی نفت آذربایجان (SOFAZ) میلیاردها دلار ذخیره ارزی ایجاد کند و کشور بتواند زیرساخت‌های گسترده‌ای شامل بزرگراه‌ها، خطوط ریلی و بنادر مدرن ایجاد کند.
به گفته او، برخلاف گرجستان و ارمنستان، آذربایجان با اتکا به درآمدهای نفت و گاز توانست سطح فقر را به‌طور چشمگیری کاهش دهد و ثبات اقتصادی خود را تقویت کند.

آذربایجان؛ پل فرصت میان شرق و غرب

به گفته پومفرت، موقعیت ژئوپلیتیک آذربایجان به‌ویژه پس از بحران انرژی در اروپا و جنگ اوکراین اهمیت دوچندان یافته است. باکو و بندر آلات به‌عنوان تنها بنادر مهم غرب دریای خزر که تحت کنترل روسیه یا ایران نیستند، به نقطه‌ای کلیدی در مسیر کریدور میانی (Middle Corridor) تبدیل شده‌اند.
اروپا که به دنبال جایگزینی برای انرژی روسیه است، اکنون به آذربایجان به‌عنوان یک تأمین‌کننده مطمئن نفت و گاز نگاه می‌کند. این فرصت، دیپلماسی انرژی باکو را تقویت کرده و جایگاه آن را در بازارهای جهانی ارتقا داده است.

تلاش برای تنوع‌بخشی به اقتصاد

هرچند صادرات نفت و گاز همچنان ستون اصلی اقتصاد آذربایجان است، اما دولت این کشور به‌دنبال سرمایه‌گذاری در حوزه‌های لجستیک، فناوری اطلاعات و کشاورزی است. موفقیت این برنامه‌ها نیازمند سیاست‌گذاری دقیق در آموزش نیروی کار، توسعه سرمایه انسانی و اصلاحات نهادی است. پومفرت تأکید می‌کند که بدون این اصلاحات، رشد این صنایع به سطح مطلوب نخواهد رسید.

آذربایجان و چشم‌انداز کریدور سبز انرژی

یکی از پروژه‌های استراتژیک آذربایجان، توسعه کریدور سبز انرژی شامل صادرات برق و هیدروژن به اروپاست. پروژه کابل انرژی دریای سیاه که با همکاری گرجستان و رومانی در دست اجراست، نشانه‌ای از تعهد این کشور به انرژی‌های تجدیدپذیر و ادغام بلندمدت با بازار انرژی اروپاست.

پومفرت می‌گوید: «با سرمایه‌گذاری پایدار و همکاری منطقه‌ای، آذربایجان می‌تواند به سکوی اصلی انرژی در اوراسیا تبدیل شود؛ جایی که شرق و غرب در زمینه انرژی‌های فسیلی و تجدیدپذیر به هم می‌رسند.»

چالش‌ها و فرصت‌های کریدور میانه

کریدور میانی که چین و آسیای مرکزی را به اروپا متصل می‌کند، با چالش‌هایی مانند جابه‌جایی میان کشتی و راه‌آهن و ناکارآمدی مرزها مواجه است. بااین‌حال، سرمایه‌گذاری آذربایجان در بندر آلات و دیجیتالی‌سازی فرآیندهای گمرکی می‌تواند این مسیر را به گزینه‌ای رقابتی در مقایسه با کریدورهای شمالی (از طریق روسیه) و جنوبی (از طریق ایران) تبدیل کند. در شرایط تنش‌های ژئوپلیتیکی و تغییر زنجیره‌های تأمین جهانی، اهمیت استراتژیک این مسیر رو به افزایش است.

آینده همکاری‌های اقتصادی ترک‌زبانان

روابط اقتصادی آذربایجان با ترکیه و قزاقستان به سرعت در حال گسترش است، اما پومفرت نسبت به شکل‌گیری یک «خوشه اقتصادی ترک» در کوتاه‌مدت محتاط است:

«گرچه اشتراکات فرهنگی و سیاسی میان کشورهای ترک‌زبان وجود دارد، اما برای ایجاد همکاری‌های اقتصادی عمیق‌تر، نیاز به کار بیشتری است. آذربایجان همزمان باید ارتباط خود را با کشورهای غیرترک منطقه تقویت کند تا جایگاهش را تثبیت نماید.»

بازسازی قره‌باغ؛ مدل توسعه‌ای پایدار

ادغام سرزمین‌های آزادشده در اقتصاد ملی یکی از چالش‌های مهم دولت باکو است. به اعتقاد پومفرت، اولویت باید بازسازی زیرساخت‌های حیاتی مانند جاده‌ها، مدارس و بیمارستان‌ها باشد. در کنار آن، ایجاد محیط مناسب برای سرمایه‌گذاری خصوصی و کارآفرینی می‌تواند از وابستگی صرف به بودجه دولت جلوگیری کند. این روند در نهایت به تقویت سرمایه انسانی و تنوع‌بخشی اقتصاد محلی کمک خواهد کرد.

نقش چین، ترکیه و اتحادیه اروپا در آینده اقتصادی آذربایجان

کاهش نفوذ روسیه در منطقه، فرصت را برای بازیگران جدیدی مانند چین، ترکیه و اتحادیه اروپا فراهم کرده است. چین با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، ترکیه با روابط نزدیک فرهنگی–سیاسی و اتحادیه اروپا با فناوری و استانداردهای تجاری، هرکدام می‌توانند نقشی مهم ایفا کنند. اما پومفرت تأکید می‌کند که این امر بستگی مستقیم به اصلاحات داخلی و استراتژی اقتصادی آذربایجان دارد.

آذربایجان با تکیه بر درآمدهای نفت و گاز، موقعیت ژئوپلیتیکی منحصربه‌فرد و سرمایه‌گذاری‌های عظیم در لجستیک و انرژی، حالا در آستانه تبدیل شدن به یک بازیگر کلیدی در امنیت انرژی و ترانزیت اوراسیاست. توسعه کریدور سبز، تقویت کریدور میانه و بازسازی مناطق آزاد شده، سه اولویت بزرگ اقتصادی این کشور در دهه آینده به شمار می‌روند.

اگر باکو بتواند اصلاحات داخلی، جذب سرمایه خارجی و همکاری‌های بین‌المللی را هم‌زمان پیش ببرد، آینده‌ای روشن برای این کشور در نقش «هاب انرژی و ترانزیت اوراسیا» رقم خواهد خورد.