اقتصاد۲۴- زندگی جمشید شمیرانی، داستان هنرمندیست که با دستان خود، ریتم فرهنگ ایرانی را تا دورترین صحنه‌های دنیا رساند. او از شاگردان برجسته استاد حسین تهرانی بود و راهی را پیمود که از کوچه‌های تهران آغاز شد و به تالار‌های موسیقی اروپا انجامید. شمیرانی نه‌تنها نوازنده‌ای چیره‌دست، بل‌که آموزگاری عاشق بود که ساز تنبک را از محدوده‌ی جغرافیایی ایران فراتر برد و به زبانی جهانی بدل کرد. میراث او همچنان در صدای شاگردانش و در موسیقی ایرانی که بی‌مرز شنیده می‌شود، زنده و پویاست.
جمشید شمیرانی، نوازنده برجسته تنبک و از شاگردان نامدار مکتب استاد حسین تهرانی، در سال ۱۳۲۰ در تهران زاده شد. او از چهره‌های تأثیرگذار موسیقی ایران بود که در طول بیش از شش دهه فعالیت، نقشی بزرگ در شناساندن ساز تنبک و موسیقی ایرانی به جهانیان بازی کرد. شمیرانی در ۸۴ سالگی درگذشت و یادش به‌عنوان یکی از چهره‌های درخشان فرهنگ و هنر ایران در ذهن دوستداران موسیقی زنده خواهد ماند.
آغاز راه جمشید شمیرانی از تهران تا پاریس
جمشید شمیرانی از کودکی شیفته ریتم و ساز بود و نغمه و کوبش تنبک در جانش ریشه دوانده بود. هنگامی‌که با استاد بزرگ، حسین تهرانی، آشنا شد، مسیر زندگی‌اش شکل تازه‌ای گرفت و گام در راه موسیقی نهاد. او از شاگردان مکتب اصیل تهرانی بود و از همان آغاز، دقت، ظرافت و عشق به هنر را چراغ راه خویش قرار داد.
در سال ۱۳۳۹ خورشیدی، برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی ریاضی راهی فرانسه شد، اما در پاریس سرنوشتی دیگر در انتظارش بود. شور درونی و کشش بی‌پایانش به موسیقی، او را به مرکز مطالعات شرقی وابسته به دانشگاه سوربن کشاند؛ جایی که آموزش تنبک را آغاز کرد و به‌تدریج به یکی از چهره‌های شناخته‌شده‌ی موسیقی ایرانی در اروپا بدل شد.
او در طول پانزده سال تدریس، با کوشش بسیار هنرجویان فراوانی ـ بیشتر از میان غیرایرانیان ـ را پرورش داد و از رهگذر همین آموزش‌ها، نام تنبک و موسیقی ایرانی را به گوش بسیاری از اروپاییان رساند. شاگردانش هر یک در گسترش این ساز نقش داشتند و سبب شدند تا تنبک از مرزهای ایران فراتر رود و در محافل هنری اروپا جایگاهی درخور بیابد.
شمیرانی در کنار آموزش، همواره بر اصالت و روح ایرانی موسیقی تأکید داشت و باور داشت که هنر، زبانی جهانیست که می‌تواند میان ملت‌ها پلی از درک و احساس بیافریند. آثار و تلاش‌های او نشان داد که پیوند میان فرهنگ‌ها، نه در تقلید، بل‌که در گفت‌وگوی صادقانه‌ی سنت‌ها معنا می‌یابد.
همکاری جمشید شمیرانی با بزرگان موسیقی ایران
در همان سال‌های آغازین اقامت جمشید شمیرانی در فرانسه، از سوی برگزارکنندگان جشن هنر شیراز دعوت شد تا در کنار استادانی، چون سعید هرمزی، غلامحسین بیگجه‌خانی و علی‌اصغر بهاری روی صحنه برود. این حضور برای او تنها یک اجرای هنری نبود، بل‌که نقطه عطفی در مسیر حرفه‌ای‌اش به‌حساب آمد. اجرای شمیرانی در آن جشن، نگاه بسیاری از دوستداران موسیقی را به سویش کشاند و نام او را به‌عنوان نوازنده‌ای توانا و خلاق مطرح کرد.
در دهه هفتاد میلادی، مرحله تازه‌ای در زندگی هنری او آغاز شد. شمیرانی در این سال‌ها با چهره‌هایی، چون داریوش طلایی، مجید کیانی، محمود تبریزی‌زاده و محمد موسوی همکاری کرد. حاصل این همراهی‌ها چند آلبوم ماندگار بود که با پشتیبانی رادیو فرانسه و مؤسسه‌های معتبر نشر موسیقی در اروپا منتشر شد. این آثار جایگاه شمیرانی را در میان موسیقیدانان ایرانی مقیم خارج از کشور استوارتر کرد و نقشی مؤثر در شناساندن موسیقی ایرانی به گوش اروپاییان داشت.
او همچنین در تورهای هنری حسین علیزاده و محمدرضا شجریان حضور یافت و با نواختنی پرشور و دقیق در صحنه‌های بین‌المللی، تحسین تماشاگران و منتقدان را برانگیخت. شیوه نوازندگی‌اش آمیزه‌ای از نظم و احساس بود؛ نظمی که از آموزش‌های استاد تهرانی سرچشمه می‌گرفت و احساسی که از روح جست‌وجوگر خودش می‌تراوید. همین ویژگی‌ها از او چهره‌ای ساخت که توانست میان فرهنگ موسیقایی شرق و غرب پلی ماندگار برقرار کند.
بیشتر بخوانید: رامیز قلی‌اف کیست؟/ از کودکی تا جهانی‌شدن روح تار آذربایجان
جمشید شمیرانی چهره‌ای جهانی در موسیقی تلفیقی
شمیرانی افزون‌بر همکاری با هنرمندان ایرانی، در گستره جهانی نیز حضوری چشمگیر داشت. او با موسیقیدانان و هنرمندان برجسته‌ای چون پیتر بروک، رس دالی، آنری آنیل، ژان‌پیر دروئه، سلیمان ترائوره، عمر سوزا و زامیر احمد همراه شد و نتیجه این تعامل‌های فرهنگی، ده‌ها آلبوم شنیدنی و کنسرت‌های متعدد در کشورهای گوناگون بود.
این همکاری‌ها تنها گردهمایی چند نوازنده از فرهنگ‌های متفاوت نبود، بل‌که گفت‌وگویی میان صداها و سنت‌ها به شمار می‌رفت؛ گفت‌وگویی که شمیرانی در آن نقش پلی میان موسیقی ایرانی و جهان را بر عهده داشت. او با نواختن تمبک در کنار سازهای آفریقایی، اروپایی و لاتین، افق تازه‌ای از تلفیق را پیش چشم شنوندگان گشود. بسیاری از آثار حاصل از این همراهی‌ها، هنوز هم در میان علاقه‌مندان موسیقی تلفیقی جایگاهی ویژه دارند و از آن‌ها به‌عنوان نمونه‌های موفق از پیوند هنر مشرق و مغرب یاد می‌شود.
آلبوم‌ها و آثار ماندگار جمشید شمیرانی
در میان آثار گوناگون جمشید شمیرانی، آلبوم «اشاره» جایگاهی ویژه دارد. این مجموعه به‌مناسبت پنجاه سال تلاش هنری او در زادگاهش و با همکاری انتشارات ماهور منتشر شد؛ اثری که می‌توان آن را چکیده‌ای از نگاه، تجربه و زبان موسیقایی او دانست. در «اشاره»، گستره‌ی دید هنری، تنوع تکنیک‌های اجرایی و عمق اندیشه‌ی موسیقایی شمیرانی به‌گونه‌ای آشکار نمود پیدا کرده که شنونده را به‌خوبی با جهان درونی و ریتمیک او پیوند می‌دهد.
افزون‌بر این اثر، شمیرانی در چند آلبوم شاخص دیگر نیز حضور داشته است. از جمله «دونوازی کمانچه و تمبک» با محمود تبریزی‌زاده که یکی از نمونه‌های درخشان در گفت‌وگوی سازها به‌شمار می‌رود، «جلوه گل» با آواز علیرضا قربانی و تار داریوش طلایی، «دلگشا» با داریوش طلایی و «رنگ فرح» با آواز رضوی سروستانی. در همه‌ی این آثار، توانایی شمیرانی در آفرینش ریتم‌های زنده و پویا، دقت در هماهنگی با دیگر سازها و درک ژرف از ساختار موسیقی ایرانی به‌خوبی نمایان است.
نوازندگی او نه تنها اجرای دقیق ریتم، بل‌که نوعی گفت‌وگو با ساز و قطعه بود؛ گفت‌وگویی که از درون هنرمندی عاشق و اندیشمند برمی‌آمد. هر ضربه از تمبکش، معنا و احساسی در خود داشت و همین ویژگی‌ها سبب شد آثارش سال‌ها بعد نیز تازگی خود را حفظ کنند و الهام‌بخش نسل‌های تازه‌ای از نوازندگان شوند.
خانواده جمشید شمیرانی و تداوم راه موسیقی
یکی از رویدادهای مهم در زندگی هنری جمشید شمیرانی، تشکیل گروه «شمیرانی» (Chemirani Ensemble) در سال ۱۹۹۸ میلادی بود؛ گروهی خانوادگی که با همراهی فرزندانش بیژن، مریم و کیوان پایه‌گذاری شد و به‌سرعت جایگاه ویژه‌ای در میان مخاطبان موسیقی ایرانی و تلفیقی یافت. اعضای این گروه با تکیه بر میراث موسیقی سنتی ایران و بهره‌گیری از تجربه‌ی زیسته در اروپا، توانستند ترکیبی نو از ریتم‌ها و ساختارهای شرقی و غربی پدید آورند.
«گروه شمیرانی» تنها مجموعه‌ای از نوازندگان یک خانواده نبود، بل‌که پیوندی میان نسل‌ها و فرهنگی میان‌قاره‌ای را شکل می‌داد. آن‌ها با اجراهای منظم در سالن‌های معتبر اروپا، جشنواره‌های جهانی و همکاری با موسیقیدانان نامدار، نقشی چشمگیر در شناساندن تمبک و موسیقی ایرانی به شنوندگان غیرایرانی بازی کردند.
در کنسرت‌های این گروه، شمیرانی پدر حضوری محوری داشت؛ او همچون ستونی استوار، ریتم و هماهنگی را هدایت می‌کرد و با هر اجرای خود، نشان می‌داد که چگونه می‌توان در عین وفاداری به ریشه‌ها، راهی تازه برای گفت‌وگو میان فرهنگ‌ها گشود. «گروه شمیرانی» تا سال‌ها به فعالیت خود ادامه داد و آثارش امروز نیز از نمونه‌های درخشان همکاری میان نسل‌ها و تلفیق سنت و نوگرایی در موسیقی ایرانیست.
میراثی از جمشید شمیرانی که جاودانه ماند
جمشید شمیرانی تنها یک نوازنده نبود، بل‌که آموزگاری فروتن و هنرمندی خردمند بود که موسیقی را پلی میان دل‌های انسان‌ها می‌دانست. او باور داشت ریتم، زبانی جهانیست که بی‌واسطه و بی‌نیاز از واژه، احساس را منتقل می‌کند. هر بار که دستانش بر پوست تنبک فرود می‌آمد، صدایی برمی‌خاست که نه از جنس صِدا، بل‌که از جنس جان بود؛ صدایی که شنونده را بی‌درنگ به جهان درونی موسیقی می‌برد.
شمیرانی با برخوردی صمیمی و منش آرامش، شاگردان بسیاری را در مسیر شناخت و عشق به موسیقی هدایت کرد. او در آموزش، بر روح اثر بیش از تکنیک تأکید داشت و بر این باور بود که هنرمند واقعی کسی‌ست که در هر نغمه، بخشی از خود را بنوازد. از همین روست که میراث او تنها در آلبوم‌ها و اجراهایش خلاصه نمی‌شود، بل‌که در نگاه شاگردان و نسل‌هایی که از آموزه‌هایش الهام گرفته‌اند، ادامه دارد.
نام جمشید شمیرانی در تاریخ موسیقی ایران، چون نوایی آرام و ژرف، ماندگار خواهد ماند؛ هنرمندی که با دستان خویش ریتم زندگی را بر پوست تنبک نواخت و صدای ایران را تا دورترین صحنه‌های جهان رساند. او در سکوتِ رفتن نیز، طنینِ حضور دارد.
source