رویداد ۲۴| گرانفروشی بلیت هواپیماها، چارترفروشی، فعالیت غیرقانونی سایت‌های فروش و نایاب شدن بلیت‌ها در عرضه دقیقه نودی با چند برابر قیمت. اینها واقعیت‌های بازار حمل و نقل هوایی است. گاه برای خرید بلیت باید از چندین ماه قبل اقدام کرد و یا دست به دامن آشنایان و وابستگان به این صنعت شد تا بلیتی بیابند. خرید بلیت، اما پایان کار نیست. اگر بخت یار نباشد ممکن است در پیک سفر‌های مناسبتی، پرواز‌ها لغو شود و هواپیماها به خدمات‌رسانی در مسیر‌های دیگر بپردازند.
شرکت‌های هواپیمایی می‌گویند هزینه‌هایشان با قیمت بلیت همخوانی ندارد. سازمان هواپیمایی هم تعرفه‌ها را هر سال به روز می‌کند، اما شرکت‌ها به این تعرفه‌ها قانع نیستند و عمدتاً بلیت‌ها را به چارترکنندگان می‌فروشند و آنها نیز نرخ‌های مورد نظر خود را تعیین می‌کنند و آنقدر با بازار بازی می‌کنند و کمبود غیرواقعی به نمایش می‌گذارند تا خریدار، حاضر شود قیمت چندبرابری را پرداخت کند. این شرایطی که شرح آن رفت مربوط به دورانی است که دولت سوخت هواپیماها را با قیمت یارانه‌ای تامین می‌کرد.
اما دولت چهاردهم در بودجه سال آینده پیش‌بینی کرده تا نرخ بنزین هواپیما ۳۰ درصد قیمت تمام‌شده پالایشگاه محاسبه شود و این یعنی صنعت هواپیمایی ایران در سال آینده دچار شوک و افزایش قیمت خواهد شد. با توجه به محاسبه دولت، قیمت هر لیتر سوخت هواپیما از ۶۰۰ تومان فعلی به ۷۰۰۰ تومان افزایش پیدا خواهد کرد و این یعنی قیمت بنزین هواپیما در هر لیتر افزایش ۱۱ برابری خواهد داشت. حالا در صورتی که مجلس این بند از قانون را تصویب کند باید دید با نرخ جدید سوخت، ایرلاین‌ها با قیمت بلیت و نحوه عرضه خدمات چه خواهند کرد.
تا اینجای کار دولت یارانه‌ای حدود یک میلیارد دلاری در این زمینه پرداخت می‌کرده است، چندی پیش فرشاد جامع، کارشناس انرژی در گفتگو با ایسنا عنوان کرده بود که به طور متوسط روزانه حدود ۴ تا ۵/۴ میلیون لیتر سوخت جت در هواپیما‌های مسافربری مصرف می‌شود که سالانه معادل ۶۵/۱ میلیارد لیتر است و یعنی یارانه یک میلیارد دلاری که بار مالی قابل توجهی به دوش دولت دارد.
درخواست آزادسازی یکجانبه
سایت‌های متخلف گاهی از سوی مراجع قضائی شناسایی و بسته می‌شوند، اما بلافاصله با دامینی جدید شروع به فعالیت می‌کنند. فرآیند دلالی که شرح داده شد در چند سال گذشته و به‌طور پررنگ‌تر در یک سال اخیر در جریان بوده است. به این ترتیب عملاً قیمت‌های دولتی به یک‌سری قیمت‌های نمایشی تبدیل شده که هیچ سنخیتی با پولی که مسافران می‌پردازند، ندارد. سازمان هواپیمایی قیمت‌های جدید بلیت را هر سال اعلام می‌کند. افزایش قیمت‌ها نزدیک به تورم سال تعیین می‌شود، اما قیمت‌های نمایش داده‌شده در سایت‌های فروش با نرخ اعلامی فاصله دارد و به نظر می‌رسد ایرلاین‌ها همچنان از قیمت‌های جدید راضی نباشند؛ بنابراین چارترکنندگان همچنان مشغول کار خواهند بود.
شرکت‌های هواپیمایی همیشه درخواست آزادسازی قیمت بلیت هواپیما را داشتند، اما می‌خواهند همچنان از بنزین یارانه‌ای استفاده کنند. به قدری سوخت برای ایرلاین‌ها ارزان است که در ردیف هزینه‌های آنها جایی ندارد چراکه اغلب پول سوخت یارانه‌ای را هم با تأخیر به شرکت ملی پخش پرداخت می‌کنند. پیگیری خبرنگار ما از شرکت ملی پخش در خصوص مطالبات اخیر هواپیمایی بی‌پاسخ ماند. اما طبق اخباری که پیشتر در این حوزه منتشر شده، بدهی شرکت‌های هواپیمایی به شرکت ملی پخش چند هزار میلیارد تومان عنوان شده بود.
گرانی ۲۵۰ هزار تومانی هر ساعت/صندلی
با این حال دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی عنوان کرد که افزایش سوخت تاثیر آنچنانی نخواهد داشت. مقصود اسعدی‌سامانی در گفتگو با «هم‌میهن» در پاسخ به این پرسش که چطور می‌شود بنزین هواپیما گران شود، اما تاثیری در گرانی بلیت نداشته باشد، گفت: «سهم سوخت فقط یک درصد است، البته بستگی دارد چقدر بخواهند نرخ سوخت را افزایش دهند. اگر قیمت بنزین هواپیما ۷ هزار تومان شود، احتمالاً هر ساعت/صندلی حدود ۲۵۰ هزار تومان گران خواهد شد.»
او درباره اینکه مجلس با این گرانی موافقت خواهد کرد یا خیر، عنوان کرد: «این بستگی به نظر نمایندگان دارد و از الان نمی‌توان پیش‌بینی کرد، اما ما امیدوار هستیم درصدی که افزایش پیدا می‌کند به صنعت هواپیمایی برگردد و برای نوسازی و بهسازی ناوگان هواپیمایی هزینه شود.»
دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی در پاسخ به این پرسش که آیا با گرانی بنزین هواپیما موافق هستید؟ گفت: «به‌هرحال با توجه به اینکه از برنامه پنجم توسعه به بعد این تکلیف بر دوش دولت است که این کار را انجام دهد و ما هم مخالفتی با آن نداریم. خداروشکر تولید بنزین در کشور زیاد است و مشکلی از نظر تامین آن نداریم و فکر نمی‌کنم مشکل خاصی ایجاد شود. از نظر قیمت هم، چون به صورت آزاد است و عرضه و تقاضا صورت می‌گیرد، مشکلی ایجاد نخواهد شد و همان‌طور که گفتم تاثیر آن نهایت ممکن است ۲۵۰ هزار تومان هر ساعت/صندلی گران شود.»
او ادامه داد: «بالاخره بلیت هواپیما شرایط خاص خود را دارد به این دلیل که اکثر هزینه‌های هواپیما به صورت ارزی است. هم‌اکنون نیز، چون قیمت‌ها با توجه به عرضه و تقاضا تعیین می‌شود خیلی گران نیست و قیمتی که برخی شرکت‌ها تعیین کرده‌اند با ۵۰ درصد سقف نرخ فروخته می‌شود؛ یعنی قیمت حداکثری نیست. قطعاً افزایش قیمت در سال آینده محسوس نخواهد بود.»
اسعدی سامانی همچنین درباره تاثیر این گرانی بر سفر‌های خارجی، گفت: «آن هم تابع عرضه و تقاضا و نرخ ارز است و، چون قیمت‌های آنها نیز شناور است، مسافر احساس نخواهد کرد که تغییر چندانی صورت گرفته است. سوختی که هواپیما‌های خارجی در ایران می‌زنند به نرخ آزاد است و به صورت هفتگی توسط شرکت فرآورده‌های نفتی تعیین می‌شود که فکر می‌کنم در هفته گذشته هر لیتر آن ۲۸ هزار ۶۰۰ تومان بود.»
کاهش سفر و رشد پایدار صنعت
اما علی کجباف، کارشناس صنعت حمل‌ونقل هوایی عنوان کرده که سوخت یارانه‌ای به نفع رشد صنعت هوایی نیست. او گفته ادامه روند دریافت یارانه سوخت توسط شرکت‌های هواپیمایی، چندان به نفع رشد صنعت هوایی نیست: «این اتفاق باعث می‌شود شرکت‌ها انگیزه‌ای برای کاهش مصرف سوخت و افزایش بهره‌وری آن نداشته باشند. همچنین، یارانه سوخت بهانه‌ای برای مداخله دولت در بازار و نرخ‌گذاری دستوری قیمت بلیت هواپیما از سوی دولت ایجاد می‌کند. در مقابل حذف یارانه سوخت به همراه آزادسازی نرخ بلیت هواپیما باعث می‌شود که قیمت بلیت هواپیما به قیمت واقعی خود نزدیک‌تر شود. این امر ممکن است باعث کاهش تقاضا برای سفر با هواپیما شود، اما در نهایت باعث می‌شود که صنعت هوایی به‌طور پایدار رشد کند.»
کجباف گفته: «به نظر می‌رسد که حذف یارانه سوخت، بهترین راهکار برای رشد صنعت هوایی است. البته این حذف باید به‌صورت تدریجی انجام شود تا تأثیر زیادی بر صنعت هوایی نداشته باشد. همچنین، باید راهکار‌های جایگزینی برای حمایت از شرکت‌های هواپیمایی در نظر گرفته شود. به‌عنوان مثال، دولت می‌تواند به شرکت‌های هواپیمایی تسهیلاتی ارائه کند تا هواپیما‌های جدید و کارآمدتری بخرند. این امر باعث می‌شود که مصرف سوخت شرکت‌ها و در نتیجه، هزینه آنها کاهش یابد.».
اما یکی از مشکلات دیگر بحث گرانی قیمت بلیت هواپیما است که یارانه پرداختی به سوخت را زیر سوال می‌برد. ماه‌های ابتدایی سال بود که دیوان عدالت اداری حکم به آزادسازی نرخ بلیت هواپیما داده بود، کمال هادیانفر، معاون وقت وزیر راه و شهرسازی در آن زمان گفته بود: «سالانه ۲۵۰ هزار میلیارد ریال هزینه یارانه سوخت ۶۰۰ تومانی هواپیما داده می‌شود که پرواز‌های خارجی ایرلاین‌ها که مشمول نرخ‌گذاری نبوده با همین سوخت یارانه‌ای انجام شود و علاوه بر این، ارز نیمایی و سایر یارانه‌ها نیز داده می‌شود، اما در نرخ‌گذاری، دیوان عالی عدالت اداری رأی به آزادسازی داد.»
بنزین یارانه‌ای، اما معمولاً برای ایرلاین‌ها اتفاق مبارکی بوده و به قدری سوخت برای آنها ارزان است که حتی در ردیف هزینه‌های ایرلاین‌ها وجود ندارد، زیرا اغلب پول سوخت یارانه‌ای را نیز با تأخیر به شرکت ملی پخش پرداخت می‌کنند و این بدهی به چندهزار میلیارد تومان رسیده است.
به جز اینگونه حمایت‌های ارزی که شرکت‌های هواپیمایی را شامل می‌شود، پرداخت تسهیلات بانکی هم برای آنها وجود دارد. جالب آنکه بسیاری از شرکت‌های ایرلاین مدعی زیان‌دهی هستند، اما همچنان شاهد تاسیس ایرلاین‌های جدید هستیم و این در شرایطی است که در چهار دهه گذشته به دلیل تحریم‌ها این صنعت با کمبود‌های شدید سخت‌افزاری مانند هواپیما مواجه است. براساس گزارش هم‌میهن، از ۳۲۰ هواپیمای موجود فقط ۵۷ هواپیمای فعال در کشور وجود دارد که با هواپیما‌های آموزشی تعدادشان به ۱۲۰ فروند می‌رسد.
طبق طرح‌های مطالعاتی و چشم‌اندازی که برای بخش هوایی کشور برای سال ۱۴۰۴ پیش‌بینی شده باید ۵۵۰ فروند هواپیمای فعال در کشور وجود داشته باشد تا به جایگاهی که برای ایران در منطقه پیش‌بینی کرده‌ایم دست پیدا کنیم.
پرسشی که در این میان مطرح می‌شود این است که آیا مسافران حاضرند هزینه بیشتری برای سفر‌های خود بدهند، اما از هواپیما و امکانات و مهمتر از آن امنیت بیشتری برخوردار باشند؟
تقاضا برای سرمایه‌گذاری زیان‌ده
شرکت‌های هواپیمایی ادعای زیان‌دهی دارند، اما عجیب آنکه تقاضا برای تاسیس ایرلاین جدید همچنان وجود دارد و در سال‌های گذشته مدام بر تعداد آنها افزوده شده است. این چه مدل سرمایه‌گذاری است که با وجود پیش‌بینی زیان‌دهی باز هم خواهان دارد؟! در حال حاضر ۲۲ ایرلاین در کشور فعال است و درخواست مجوز تأسیس هم همواره وجود دارد.
اسعدی‌سامانی، دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی آبان ۱۳۹۵ از صدور مجوز برای هشت شرکت هواپیمایی خبر داده بود. این در حالی است که همواره در یک دهه گذشته بحث زیان‌ده بودن این شرکت‌ها مطرح بوده است. پرسش مهم این است که آیا حضور ۲۲ ایرلاین در کشور باعث رقابت و ارائه کیفیت بهتر شده است؟ مزیت تعدد شرکت‌های هواپیمایی چیست و عملاً چه تاثیری در کاهش تأخیر‌های پروازی و ارائه خدمات مناسب‌تر پرواز‌ها دارد؟ از سوی دیگر در چهار دهه گذشته به دلیل ماندگاری تحریم‌های هوایی با کمبود شدید هواپیما مواجه هستیم.
برخی ایرلاین‌ها قاچاق سوخت می‌کردند
مجید سبزه، کارشناس صنعت هوایی از موافقان گرانی سوخت هواپیما است، او در گفتگو با «هم‌میهن» درباره تاثیر افزایش قیمت سوخت هواپیما بر صنعت هواپیمایی، عنوان کرد: «قطعاً باعث افزایش قیمت بلیت هواپیما خواهد شد و البته اتفاقات دیگری مانند بدهی ایرلاین‌ها به فرودگاه‌ها افزایش بیشتری خواهد یافت. البته بعید می‌دانم از تعداد مسافران کم شود، چون تنها ۴ درصد مردم از هواپیما برای سفر استفاده می‌کنند.»
او ادامه داد: «در مجموع من موافق گران شدن نرخ بنزین هواپیما هستم و باید این اتفاق رخ می‌داد و به نفع کشور است به این دلیل که سوخت هواپیما در کشور بسیار ارزان است. برخی ایرلاین‌ها باک هواپیما را پر می‌کردند و بنزین رفت و برگشت را تامین می‌کردند و در کشوری دیگر مازاد بنزین را به عنوان نفت سفید می‌فروختند و در حقیقت در همان فرودگاه قاچاق سوخت می‌کردند.
به صورت لیست‌های زیان‌ده ایرلاین‌ها نیز نگاه نکنید، خیلی از آنها صورت مالی مثبت دارند، چون در کنار ایرلاین خیلی کار‌ها می‌توانند انجام دهند مثلاً دولت به آنها وام‌هایی با تنفس بالا می‌دهد. شاید گران شدن سوخت هواپیما به بازار شوک وارد کند، اما دوباره بازار به روند خود باز خواهد گشت و شاهد اتفاق خاص مثل ریزش مسافر نخواهیم بود.»
سبزه همچنین درباره اینکه اگر دولت مبلغ افزایش بنزین را در صنعت هواپیمایی خرج کند شاهد چه اتفاقاتی خواهیم بود، گفت: «وضعیت اقتصادی کشور مناسب نیست و واقعاً مشخص نیست دولت بتواند این بودجه را به صنعت هواپیمایی برگرداند و حتماً هر جا که نیاز داشته باشد خرج خواهد کرد، اما نکته‌ای که وجود دارد و باید بررسی شود این است که باید دید مصرف کل سوخت ایرلاین‌ها چقدر است تا مشخص شود چه میزان بودجه به دولت می‌رسد و آیا به میزانی هست که دردی را دوا کند یا خیر.»
این کارشناس ادامه داد: «معمولاً دولت‌ها می‌گویند که این پول را صرف صنعت هواپیمایی خواهیم کرد، اما آنقدر کسری و بدهی دارند که بعید است آن را خرج این صنعت کنند. البته نباید به ایرلاین‌ها به عنوان دشمن نگاه کنیم، چون آنها هستند که به مسافران خدمات می‌دهند و هر چقدر درآمد بیشتری داشته باشند می‌توانند نیاز‌های سخت‌افزاری خود را تامین کنند.».
اما محمود مهران‌پور، کارشناس هوایی در گفتگو با «هم‌میهن» به این نکته اشاره کرد که قرار بود قیمت بنزین هواپیما آزاد شود و متعاقب آن قیمت بلیت هواپیما نیز آزاد شود. او افزود: «تنها یارانه‌ای که دولت به شرکت‌های هوایی می‌دهد فقط یارانه بنزین ارزان است. این اتفاق به نفع کشور است به این دلیل که هواپیما از خدماتی است که طبقات مرفه اجتماع از آن استفاده می‌کنند و یارانه دادن به آنها در اوضاع و احوال اقتصادی فعلی خیلی منطق ندارد. در همه جای دنیا یارانه را به مترو و قطار می‌دهند و به صنعت هواپیمایی نمی‌دهند.»
مهران‌پور درباره اینکه یارانه بنزین باعث قاچاق سوخت نیز شده است یا خیر، گفت: «در هواپیما قاچاق سوخت نداریم و معنی ندارد و نمی‌توان باک هواپیما را خالی کرد. البته قبلاً اتفاق دیگری رخ می‌داد و آن این بود که به دلیل سوخت ارزان، یک هواپیمای باری اجاره می‌کردند و یک بار سبک مانند کاهو را به دُبی می‌بردند تا بنزین کمتری مصرف شود و از آنجا یک بار سنگین را به کشور دیگری می‌بردند که این ماجرا نیز منتفی شده است.»
source